هیسترکتومی عمل جراحی برداشتن رحم است که گاهی لوله‌های رحم و تخمدان‌ها را هم حین جراحی برمی‌دارند. بعد از برداشتن رحم دیگر قاعدگی روی نمی‌دهد و امکان حاملگی هم نخواهد بود. برداشتن رحم بعد از سزارین دومین عمل جراحی شایع زنان در ایالات متحده آمریکا محسوب می‌شود که سالانه نزدیک به 600 هزار مورد هیسترکتومی دارد.
هیسترکتومی درمان قطعی برای بیشتر بیماری‌های غیرسرطانی رحم است.
علیرغم تعداد بالای عمل جراحی برداشتن رحم متاسفانه هنوز هم به‌خاطر رواج باورهای نادرست میان مردم هنوز هم عده‌ای هستند که نمی‌دانند چرا گاهی برداشتن رحم لازم و ضروری است. برداشتن یا برنداشتن رحم یک تصمیم کاملا شخصی است که تاثیر قابل‌توجهی روی زندگی فرد می‌گذارد. اگر به هر دلیلی مجبور به انجام هیسترکتومی هستید حتما با پزشک متخصص درباره برداشتن رحم، محاسن و معایب آن، روش عمل و نتیجه عمل مشورت کنید. خواندن این مطلب هم به شما کمک می‌کند تا همه چیز را درباره برداشتن رحم، عوارض و فواید آن بدانید.
هیسترکتومی چیست؟
به عمل برداشتن رحم و دهانه رحم هیسترکتومی (hysterectomy) می‌گویند که کل رحم از جمله دهانه رحم (سرویکس) برداشته می‌شود. زنانی که تجربه هیسترکتومی دارند دیگر عادت ماهانه نخواهند داشت و امکان باردارشدن هم از آن‌ها سلب خواهد شد. چرا که زهدان محل نگهداری جنین و پوشش داخلی آن هم منبع خون پریودی است. طبیعتا وقتی رحمی نباشد بارداری و قاعدگی هم نخواهد بود.
بیشتر بخوانید: جراحی برداشتن رحم، هیسترکتومی چیست؟
هیسترکتومی بنا به دلایل مختلفی و حتی با هدف درمان دردهای مزمن و برخی عفونت‌ها و سرطان‌ها انجام می‌گیرد. بسته به اینکه علت عمل چیست میزان برداشتن رحم هم متفاوت خواهد بود، اما معمولا در بیشتر موارد کل رحم را خارج می‌کنند. گاهی هم علاوه بر رحم، تخمدان و لوله‌های رحمی هم برداشته می‌شوند. کار تخمدان‌ها تولید هورمون‌ها مثل استروژن است و لوله‌های رحم هم تخمک را از تخمدان به رحم می‌برند.
دلایل برداشتن رحم
هیسترکتومی درمان قطعی برای بیشتر بیماری‌های غیرسرطانی است که رحم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. یعنی در بیشتر بیمارانی که هیسترکتومی می‌کنند دیگر لزومی برای ادامه درمان بیشتر برای رحم نیست. این عمل بهترین گزینه برای بیمارانی است که تقریبا تمام روش‌های دیگر را امتحان کردند و جواب نگرفتند.
فیبروم رحم شایع‌ترین علت غیرسرطانی برداشتن رحم است. البته باید بگوییم که این جراحی گاهی به‌عنوان راه درمانی برای خون‌ریزی شدید واژینال، اندومتریوز، پرولاپس رحمی، آدنومیوز و سرطان رحم، تخمدان، دهانه رحم یا آندومتر هم مطرح می‌شود. در ادامه به جزئیات مهمترین دلایل برداشتن رحم می‌پردازیم:
فیبروم رحم
شایع‌ترین دلیل عمل هیسترکتومی، زایده‌های غیرسرطانی هستند که در رحم رشد می‌کنند. فیبروم‌ها باعث خون‌ریزی شدید، درد یا اتساع معده شده و روی باروری هم تاثیر می‌گذارند. پزشک متخصص زنان ابتدا داروهایی مثل قرص‌های ضدبارداری خوراکی یا روش‌های کمتر تهاجمی مثل میومکتومی (myomectomy) را برای درمان فیبروم تجویز می‌کند.
در روش درمان با میومکتومی فقط فیبروم‌ها از بین رفته و رحم دست نخورده باقی می‌ماند.
در روش درمان با میومکتومی فقط فیبروم‌ها از بین رفته و رحم دست نخورده باقی می‌ماند. اگر اقدامات درمانی بی‌فایده باشند یا فیبروم عود کرده و همچنان رشد کند و علایم داشته باشد، دیگر وقت آن است که عمل برداشتن رحم انجام شود.
سرطان
سرطان علت حدودا 10 درصد عمل‌های هیسترکتومی محسوب می‌شود. مبتلایان به سرطان رحم، تخمدان، دهانه رحم، و آندومتر گزینه نخست این عمل هستند. روش درمان هم بسته به نوع سرطان، میزان پیشرفت بیماری، و سلامت عمومی فرد انتخاب می‌شود. شیمی درمانی و پرتودرمانی هم از دیگر روش‌های درمان هستند.
در مواردی که بیمار علایم پیش‌سرطانی دارد یا مشکوک به سرطان باشد، پزشک عمل برداشتن رحم را تجویز می‌کند. گاهی، برداشتن رحم راه کم‌خطرتر و امن‌تری برای تشخیص سرطان به‌نسبت نمونه‌برداری از رحم خواهد بود.
بیشتر بخوانید: انواع عمل هیسترکتومی، جایگزین هم دارد؟
افراد مبتلا به سندروم لینچ (Lynch syndrome) هم می‌توانند برای کاهش ریسک پیشروی سرطان در آینده این عمل را انجام دهند. سندروم لینچ بیماری ارثی است که احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ، رحم و سایر سرطان‌ها را بیشتر می‌کند.
اگر آزمایش ژن BRCA مثبت باشد دیگر نیازی به هیسترکتومی نخواهد بود چرا که افرادی که این ژن را در بدن خود دارند احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمدان در آن‌ها بالاتر است بنابراین پزشکان صرفا برداشتن تخمدان و لوله‌های رحم را توصیه می‌کنند.
آندومتریوز
آندومتریوز (Endometriosis) وضعیتی است که بافت پوشاننده رحم بیرون از آن رشد می‌کند. این بیماری درد شدید و اختلال قاعدگی دارد و باعث ناباروری می‌شود. معمولا اولین گزینه پیش از هیسترکتومی برای برداشتن بافت آندومتریوز شده هورمون تراپی یا روش‌های پزشکی است.
با برداشتن رحم، علایم آندومتریوز کم شده یا از بین می‌روند اما احتمال عود بیماری پس از عمل هم وجود دارد.
با برداشتن رحم، علایم آندومتریوز کم شده یا از بین می‌روند اما احتمال عود بیماری پس از عمل هم وجود دارد. حتما پیش از انجام عمل درباره مزایا و معایب آن با متخصص مشورت کنید. می‌توانید از پزشک و متخصص زنان کلینیک نی نی بان هم در این زمینه مشاوره بگیرید.
آدنومیوز
به عارضه نفوذ آستر رحم به ماهیچه رحم، آدنومیوز (adenomyosis) می‌گویند که باعث ضخیم شدن دیواره رحم، درد و خون‌ریزی شدید می‌شود. آدنومیوز معمولا بعد از یائسگی برطرف می‌شود اما اگر علایم شدید باشند احتمالا باید هرچه سریع‌تر برای درمان اقدام شود. معمولا دارو و هورمون تراپی اول امتحان می‌شوند و اگر جواب نداد راه حل بعدی هیسترکتومی خواهد بود.
عفونت
بیماری التهابی لگن (PID) نوعی عفونت باکتریایی است که باعث درد شدید لگن می‌شود. اگر این عفونت به‌موق تشخیص داده شود معمولا با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود اما اگر در بدن سرایت پیدا کند به رحم آسیب می‌رساند. افرادی که از عفونت لگنی شدید رنج می‌برند چاره‌ای به‌جز جراحی برداشتن رحم ندارند.
هایپرپلازی (hyperplasia) یعنی ضخیم شدن بیش از حد لایه داخلی رحم به‌خاطر زیاد شدن استروژن. در برخی افراد، هایپرپلازی به سرطان رحم منجر می‌شود. از علایم آن می‌توان به خون‌ریزی شدید قاعدگی اشاره کرد. هورمون درمانی از روش‌های شایع برای درمان هایپرپلازی است اما در صورتی که بیماری وخیم باشد یا به احتمال زیاد به سرطان ختم شود بهترین توصیه هیسترکتومی است.
بیشتر بخوانید: عمل هیسترکتومی رحم، مراقبت‌های بعد از آن
خون‌ریزی غیرطبیعی عمومی
اگر به‌طور منظم خون‌ریزی قاعدگی شدید یا نامنظم دارید احتمالا از گزینه‌های هیسترکتومی باشید. فیبروم، عفونت، تغییرات هورمونی، و سرطان می‌توانند علل خون‌ریزی‌های نامنظم باشند که با درد و گرفتگی شکم همراه است.
گاهی تنها راه چاره علاج خون‌ریزی شدید برداشتن رحم است. البته اگر روش‌های اولیه مثل هورمون درمانی جواب ندهند.
افتادگی رحم
زمانی که رحم از جای اصلی خود جابه‌جا شده و داخل واژن می‌افتد با افتادگی رحم روبه‌رو هستیم که بیشتر در خانم‌هایی شایع است که چند بار زایمان طبیعی (واژینال) داشته‌اند. چاقی یا یائسگی هم می‌تواند مزید بر ملت شود. نشانه‌های متداول افتادگی رحم عبارتند از:
- فشار لگنی
- مشکلات ادراری
- مشکلات روده
روش‌های درمانی هم به شدت افتادگی رحم بستگی دارند. گاهی با انجام یکسری حرکات ورزشی و ابزار خانگی می‌توان مشکل را برطرف یا حل کرد. یا اینکه پزشکان می‌توانند بافت شل شده لگن را با جراحی غیرتهاجمی ترمیم کنند. اما اگر این روش‌ها جواب ندهند یا مناسب بیمار نباشند، تنها راه چاره هیسترکتومی خواهد بود.
عوارض زایمان
گاهی در فاصله 24 ساعت بعد از زایمان طبیعی یا سزارین عمل برداشتن رحم انجام می‌شود. در صورت بروز عوارض خاصی مثل خون‌ریزی شدید پزشک چاره‌ای به‌جز خارج کردن رحم از بدن بیمار ندارد. البته این اتفاق به‌ندرت روی می‌دهد اما برای نجات جان بیمار لازم است.
چسبندگی جفت
چسبندگی جفت یا جفت آکرتا در طول بارداری روی می‌دهد یعنی وقتی که جفت رشد عمیقی در دیواره رحم دارد. شرایطی بسیار خطرناکه که بدون علایم و نشانه است. تقریبا در تمام مواردی که چسبندگی جفت روی می‌دهد تنها راه چاره سزارین است که گاهی باید هیسترکتومی یا برداشتن رحم و تخمدان هم انجام شود.
عمل جراحی تایید جنسیت
هیسترکتومی از گزینه‌های انتخابی تراجنسیتی‌ها است که می‌توانند فقط رحم را بردارند یا رحم و تخمدان هردو را خارج کنند.
انواع هیسترکتومی
عمل برداشتن رحم انواع مختلفی دارد که نوع آن تا حد زیادی به دلیل انجام عمل بستگی دارد. انواع هیسترکتومی عبارتند از:
هیسترکومی جزیی
در این روش بخشی از رحم خارج می‌شود و دهانه رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحم دست نمی‌خورند.
هیسترکتومی کامل
در این نوع، کل رحم و دهانه آن را بیرون می‌آورند. احتمال برداشتن لوله‌های رحم هم هست اما به تخمدان‌ها دست نمی‌زنند. برداشتن لوله‌ها و دهانه رحم ریسک ابتلا به برخی سرطان‌ها را کاهش می‌دهد.
هیسترکتومی و سالپینگو-اوفرکتومی
در این روش پزشک رحم و یک یا هردو تخمدان و لوله‌های رحمی را برمی‌دارد. در این روش از هورمون درمانی هم استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: عمل هیسترکتومی رحم، انواع آن
هیسترکتومی چگونه انجام می‌شود
هیسترکتومی بسته به علت عمل و اندازه رحم با روش‌های کم تهاجمی انجام می‌شود یعنی با استفاده از برش‌های شکمی کوچک (عمل لاپاروسکوپی یا رباتیک) یا برش غیرشکمی (جراحی واژنی). پزشک ازطریق شکم یا واژن با جراحی لاپارسکوپی، رباتیک یا جراحی باز به رحم می‌رسد. در عمل جراحی باز، پزشک از برش افقی یا عمودی استفاده می‌کند. ریسک عمل و عوارض جانبی آن بسته به نوع عمل کم و زیاد می‌شود.
عوارض برداشتن رحم
هرچند که برداشتن رحم یکی از عمل‌های جراحی امن و بی‌خطر است اما قطعا مثل هر عملی خطرات و عوارض خودش را دارد که عبارتند از:
- عفونت
- خون‌ریزی شدید حین یا پس از عمل
- آسیب دیدن سایر اندام‌ها
- ایجاد لخته خون
- مشکلات قلبی یا تنفسی ناشی از بیهوشی
- انسداد روده
- مشکل دفع ادرار
- مرگ
عوارض جدی در هیسترکتومی‌های شکمی بیشتر از سایر روش‌های کم تهاجمی مشاهده می‌شوند. یادآوری می‌کنیم که خانم‌ها بعد از عمل زهدان‌برداری دیگر پریود نمی‌شوند.
بیشتر بخوانید: هیسترکتومی و عوارض آن، منجر به یائسگی می‌شود؟
کاهش میل جنسی یا افسردگی از دیگر عوارض بعد از هیسترکتومی هستند. در صورت مشاهده این علایم حتما با پزشک یا متخصص مشورت کنید. اگر عمل به‌گونه‌ای پیش برود که لازم به برداشتن تخمدان‌ها باشد اما بیمار هنوز به سن یائسگی نرسیده باشد، جراح می‌تواند کاری کند که علایم و نشانه‌های یائسگی در بیمار ظاهر شوند مثل گرگرفتگی، خشکی واژن و نوسانات خلقی. برداشتن تخمدان ریسک ابتلا به سایر بیماری‌ها مثل تحلیل استخوان، بیماری قلبی و بی‌اختیاری ادراری را افزایش می‌دهد.
مزایای هیسترکتومی
هیسترکتومی باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود. افرادی که از فیبروم، آدنومیوز، آندومتریوز یا اختلال قاعدگی رنج می‌برند می‌توانند با برداشتن رحم از شر این دردهای مزمن خلاص شوند. به‌علاوه اینکه از خون‌ریزی شدید و غیرمنتظره نیز پیشگیری می‌کند. خارج کردن رحم در بیماران مبتلا به سرطان هم اهمیت بسیاری دارد.
دوره نقاهت بعد عمل
برداشتن رحم عمل جراحی کم‌خطر تقریبا غیرتهاجمی است که بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود و نهایتا دو هفته بعد عمل می‌تواند کارهای سبک را انجام دهد. اما برای انجام کارهای جسمی سنگین‌تر به زمان نقاهت بیشتری نیاز دارد. در روش جراحی باز بیمار حدود دو شب باید در بیمارستان بستری باشد و دوره نقاهت چهار تا شش هفته طول می‌کشد.
کاهش میل جنسی یا افسردگی از عوارض بعد از هیسترکتومی هستند.
در هر صورت واژن برای بهبودی چیزی بین شش تا هشت هفته نیاز دارد بنابراین بهتر است در این فاصله از انجام رابطه جنسی، استفاده از تامپون، دوش واژینال و بلند کردن اجسام سنگین و ورزش شدید خودداری کنید. در طول دوران نقاهت تا بهبودی کامل احتمالا بیمار با موارد زیر روبه‌رو می‌شود:
- خون‌ریزی و ترشحات واژنی
- یبوست
- مشکلات موقت در دفع ادرار
- اختلالات عاطفی مثل احساس افسردگی ناشی از باردارنشدن
اقدامات پیش از برداشتن رحم
انجام عمل هیسترکتومی تصمیم بزرگ و عمل جراحی مهمی است که زندگی فرد را برای همیشه تغییر می‌دهد. اینکه بعد از عمل دیگر امکان باردارشدن نیست و حتی ممکن است فرد دچار یائسگی زودرس شود. بهتر است پیش از هرگونه اقدامی حتما با متخصص صحبت کنید تا از ضرررت انجام این عمل اطمینان پیدا کنید.
بیشتر بخوانید: عمل هیسترکتومی رحم، نکاتی که باید قبلش بدانید
مزایا و معایب هیسترکتومی برای شرایط بدن خودتان را بشناسید و روش‌ها و گزینه‌های دیگر را هم بررسی کنید. در گفتگو با پزشک حتما نوع هیسترکتومی، علایم و نشانه‌های یائسگی، داروهای بعد جراحی، و تغییرات خلق و خویی ناشی از این عمل، و دوره نقاهت باید مشخص شود.
اگر گزینه عمل هستید اما همچنان تصمیم به باردارشدن دارید این موضوع را با متخصص درمیان بگذارید. رحم اجاره‌ای یا فرزندخواندگی هم راه‌هایی برای مادر شدن هستند.
سوالات متداول
آیا برای هیستکرتومی لازم است تخمدان‌هایم هم برداشته شوند؟
به عمل برداشتن تخمدان‌ها اوفورکتومی می‌گویند. اگر هیسترکتومی به علت غیرسرطانی در بیماری باشد که هنوز به سن یائسگی نرسیده یا کمتر از ۵۵ سال سن دارد، لزومی به برداشتن تخمدان‌ها نیست (اگر سالم باشند). البته شرایط در هر بیمار فرق می‌کند.
آیا برای هیسترکتومی باید لوله‌های رحم هم برداشته شوند؟
برخی سرطان‌های تخمدان از لوله‌های رحمی شروع می‌شوند. در اینصورت باید لوله‌ها هم خارج شده تا ریسک ابتلا به سرطان تخمدان کاهش یابد.
آیا بعد از برداشتن رحم یائسه می‌شوم؟
اگر تخمدان خارج نشود خیر یائسگی روی نمی‌دهد. البته اگر هیسترکتومی در دوره پیش یائسگی باشد که هورمون‌های تولیدمثل در بدن روند نزولی پیدا کرده‌اند، این کار یائسگی را چندماه تا یک سال جلو می‌اندازد.
آیا بعد از عمل صدایم کلفت‌تر می‌شود؟ موی زاید در می‌آورم یا دچار نوسانات خلقی می‌شوم؟
رحم یا دهانه رحم تاثیری روی صدا، رشد موها و خلق‌وخویتان نمی‌گذارند. اگر در دوره پیش یائسگی باشید یا پیش از هیسترکتومی نوسانات خلقی داشتید، چندان تفاوتی بعد از عمل مشاهده نخواهید کرد.
آیا برداشتن رحم اختلالی در میل جنسی و رابطه جنسی ایجاد می‌کند؟
جراح باید بکوشد تا طول واژن را تا حد امکان حفظ کند تا تاثیری روی لذت رابطه جنسی نگذارد. هرچند که بعد از هیسترکتومی، دیگر فرد در خلال ارگاسم انقباض رحمی را تجربه نمی‌کند اما در هر صورت به ارگاسم می‌رسد. درحقیقت، از نظر بیشتر افراد، رابطه جنسی بعد از برداشتن رحم بهتر می‌شود چرا که بعد عمل، مشکلات مختل کننده رابطه مثل خون‌ریزی شدید و مستمر در وهله نخست برطرف می‌شوند.
کلام آخر
هیسترکتومی روش متداول برداشتن رحم است که علایم ناشی از بیماری‌های مختلف را برطرف می‌کند. گاهی حتی این عمل می‌تواند زندگی فرد را هم نجات دهد. مهمترین اتفاقی که بعد از خارج کردن رحم می‌افتد این است که دیگر بارداری امکان‌پذیر نخواهد بود و احتمال یائسگی زودرس هم وجود دارد. اما این عمل مشکلات زیادی مثل خون‌ریزی شدید یا قاعدگی نامنظم، و درد لگنی را بهبود می‌بخشد.
حتما پیش از عمل درباره شیوه انجام جراحی، عوارض و مزایای آن تحقیق کنید، نگاهی به کلینیک نی نی بان بیندازید و از متخصصان زنان و زایمان مشاوره بگیرید و در نهایت با درنظرگرفتن تمام عوامل و فاکتورهای خطر آگاهانه تصمیم‌گیری کنید.