دهانه رحم، گردن رحم یا سرویکس یکی از بخش‌های مهم دستگاه تناسلی خانم‌ها است که در قسمت انتهای کانال واژن و ابتدای رحم قرار گرفته است و نقش مهمی در بارداری و حفظ سلامت رحم و واژن ایفا می‌کند. سرویکس نسبت به بیماری‌های مختلفی مثل التهاب مزمن دهانه رحم ، پولیپ، دیسپلازی، و سرطان دهانه رحم آسیب‌پذیر است.
علایم بیماری‌های دهانه رحم در کوتاه مدت مشاهده نمی‌شوند بنابراین افراد بالای 21 سال و افرادی که رابطه جنسی دارند باید هر سه سال یکبار تست پاپ اسمیر برای سلامت دهانه رحم بدهند. در ادامه با ما همراه شوید تا بیشتر با بیماری‌های دهانه رحم آشنا شوید.
دهانه رحم دقیقا کجا قرار دارد؟
رحم یکی از اندام‌های حساس و مهم در دستگاه تناسلی بانوان است که جنین در آن‌جا به‌وجود آمده و رشد می‌کند. رحم از نظر ظاهری شبیه گلابی وارونه یا آووکادو است که بین مثانه و رکتوم در لگن قرار گرفته است.
این عضو دوکی شکل دو بخش اصلی تنه و گردن دارد که به گردن رحم سرویکس (Cervix) یا دهانه رحم می‌گویند که انتهای واژن را به رحم وصل می‌کند.
وظیفه دهانه رحم
دهانه رحم وظیفه تسهیل بارداری، تمیزکردن واژن و رشد پلاگین مخاطی در دوران بارداری را برعهده دارد. پلاگین مخاطی در نزدیکی واژن واقع شده و از جنین در مقابل عفونت و باکتری محافظت می‌کند.
دهانه رحم به‌صورت طبیعی در طول چرخه پریودی تغییر اندازه می‌دهد. انبساط دهانه رحم باعث می‌شود که ترشحات، خون قاعدگی و اسپرم از آن عبور کنند. موقع زایمان، طول این دهانه بزرگ می‌شود.
شایع‌ترین بیماری‌های دهانه رحم
سرویکس بخش حساس و مهم رحم است که بیماری‌های مختلفی روی عملکرد آن تاثیر می‌گذارند. در ادامه برخی از شایع‌ترین بیماری‌های دهانه رحم را آورده‌ایم:
سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس بدون نشانه است که معمولا به‌خاطر ابتلا به عفونت مقاربتی ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد می‌شود.
دهانه رحم وظیفه تسهیل بارداری، تمیزکردن واژن و محافظت از جنین را برعهده دارد.
از حدود ۱۳۰۰۰ مورد ابتلا در سال در آمریکا، ۴۳۰۰ نفر جان خود را در اثر سرطان دهانه رحم از دست می‌دهند. از علایم سرطان دهانه رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی واژینال بین دوره پریودی
- طولانی‌تر یا شدیدتر شدن خونریزی قاعدگی
- درد حین رابطه جنسی
- خونریزی بعد رابطه جنسی
- درد لگنی
- خونریزی واژینال بعد یائسگی
- تغییر رنگ و بوی ترشحات واژن
التهاب یا عفونت دهانه رحم
التهاب سرویکس یا سرویسیت از عفونت مقاربتی مثل سوزاک یا کلامیدیا یا عوامل غیرعفونی به‌وجود می‌آید. عفونت دهانه رحم معمولا بدون نشانه است اما درد حین رابطه جنسی، درد حین دفع ادرار، ترشحات واژنی سفید، زرد یا خاکستری رنگ و خونریزی را می‌توان از علل سرویسیت دانست که معمولا با دارو برطرف می‌شود.
فیبروم دهانه رحم
به توده‌های غیرسرطانی که در سال‌های باروری در رحم تشکیل می‌شوند فیبروم می‌گویند. علایم این تومورهای خوش‌خیم عبارتند از:
- خونریزی شدید و نامنظم واژن
- ضعف، خستگی و کم‌خونی ناشی از خونریزی شدید
- درد حین رابطه جنسی
- احساس فشار یا توده در لگن
- درد حین ادرار
- پولیپ دهانه رحم
به برآمدگی‌های قطره‌ای شکل و کوچکی که روی سطح گردن رحم و کانال اندوسرویکال رشد می‌کنند پولیپ دهانه رحم می‌گویند. التهاب مزمن دهانه رحم، پاسخ غیرطبیعی به افزایش میزان استروژن و گرفگی عروق خونی سرویکس از علل احتمالی پولیپ‌های دهانه رحم بوده که زیاد خطرناک نیستند. این توده‌های نرم و کوچک عمدتا دردی ندارند و از علایم آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی بعد رابطه جنسی
- خونریزی بین پریودی
- خونریزی بعد از یائسگی
- پریودی با خونریزی شدید
- ترشحات غیرطبیعی واژن
زخم دهانه رحم
زخم دهانه رحم بیشتر در خانم‌های مسن و خانم‌هایی با تجربه چندبار بارداری دیده می‌شود. این زخم با لکه‌های صورتی یا قرمز روشن در پوشش داخلی سرویکس خودبه‌خود خوب می‌شود. اما گاهی هم زخم دهانه رحم نشانه سرطان رحم است.
نارسایی سرویکس
این نارسایی به‌خاطر ضعیف شدن بافت گردن رحم باعث زایمان زودرس یا سقط جنین در فرد می‌شود. در ماه‌های پایانی بارداری، دهانه رحم کم‌کم نرم و گشاد می‌شود. در خانم‌های مبتلا به سرویکس ناتوان، ممکن است دهانه رحم زودتر از موعد باز شود؛ که نتیجه‌اش زایمان زودرس خواهد بود. علایم نارسایی دهانه رحم عبارتند از:
- فشار در لگن
- گرفتگی شکم (خفیف)
- تغییر ترشحات واژن
- خونریزی واژینال
- درد کمر بی‌دلیل
دیسپلازی دهانه رحم
هرچند این بیماری بیشتر در خانم‌های ۲۵ تا ۳۵ ساله شایع است اما احتمال ابتلا در هر سنی وجود دارد. دیسپلازی دهانه رحم معمولا علایمی ندارد به‌همین دلیل انجامئمنظم آزمایش پاپ اسمیر توصیه می‌شود تا تغییرات غیرطبیعی دهانه رحم پیش از تبدیل شدن به سرطان شناسایی شوند.
ناتوانی مادرزادی سرویکس
اختلال پارگی یا ناتوانی مادرزادی دهانه رحم باعث پارگی خودبه‌خودی رحم، از دست رفتن باروری و سقط جنین می‌شود. درد لگن، خونریزی غیرطبیعی پریودی، سقط مکرر و زایمان زودرس از علایم این ناهنجاری مادرزادی هستند.
بیماری التهاب لگن
زمانی که باکتری‌های مقاربتی از واژن به رحم، لوله‌های فالوپ یا تخمدان می‌رسند، بیماری التهاب لگن روی می‌دهد که ممکن است روی دهانه رحم تاثیر بگذارد.
تشخیص بیماری‌های دهانه رحم
برای تشخیص بیماری‌های مربوط به این اندام حساس به‌ویژه سرطان دهانه رحم باید آزمایش‌های غربالگری زیر انجام شوند:
- تست پاپ اسمیر
- بیوپسی یا نمونه‌برداری دهانه رحم
- سونوگرافی
سیده مهدیه علوی کارشناس مامایی
علایم بیماری‌های دهانه رحم
در صورت مشاهده هرکدام از نشانه‌های زیر احتمال وجود اختلال و بیماری‌های دهانه رحم هست و باید به ماما مراجعه کنید. می‌توانید سری هم به کلینیک نی‌نی‌بان بزنید و از مشاوره ماما کمک بگیرید.
- توقف قاعدگی بدون دلیل
- خونریزی واژینال
- ترشحات سبز رنگ واژن
- بوی بد واژن
- لکه بینی
- خارش
- درد واژن
سوالات متداول
آیا احتمال سقط جنین به‌خاطر بیماری‌های دهانه رحم وجود دارد؟
نارسایی سرویکس و پارگی مادرزادی سرویکس از جنله اختلالاتی هستند که احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهند.
آیا دهانه رحم در دوره پریودی تغییر می‌کند؟
دهانه رحم در طول چرخه قاعدگی تغییر وضعیت می‌دهد. حین تخمک گذاری اندازه سرویکس بیشتر می‌شود تا رحم برای ورود اسپرم و بارداری آماده شود.
آیا طول سرویکس از علل زایمان زودرس محسوب می‌شود؟
کوتاه شدن دهانه رحم یکی از علل اصلی زایمان زودرس است.
آیا بیماری‌های مقاربتی به دهانه رحم آسیب می‌زنند؟
بیش از 90 درصد سرطان‌های دهانه رحم ناشی از عفونت ویروس اچ‌پی‌وی (HPV) است که بیماری مقاربتی است که از رابطه جنسی منتقل می‌شود.
هر چند وقت یکبار باید سرویکس را معاینه کرد؟
زنان بالای 21 سال و خانم‌هایی که رابطه جنسی فعال دارند باید به‌صورت منظم زیر نظر ماما دهانه رحم خود را معاینه کنند. در سنین 21 تا 29 سال باید هر سه سال یکبار معاینه دهانه رحم انجام شود.
اندازه طبیعی دهانه رحم سالم چقدر است؟
طول طبیعی دهانه رحم سالم بین 3 تا 5 سانتی‌متر است.
آیا تست پاپ اسمیر برای تشخیص بیماری‌های سرویکس کافی است؟
آزمایش پاپ اسمیر برای تشخیص فیبروم‌ها و سلول‌های سرطانی مناسب است. اما پاپ اسمیر صرفا قابلیت تشخیص تغییرات سلولی را دارد. اما خوش‌خیم یا بدخیم بودن با پاپ اسمیر قابل تشخیص نیست.
کلام آخر
دهانه رحم یا سرویکس یکی از بخش‌های مهم و شگفت‌انگیز دستگاه تناسلی بانوان است که کارش محافظت از رحم در مقابل باکتری‌ها، تمیز کردن واژن از طریق ترشحات و تسهیل بارداری است. حفظ سلامت دهانه رحم نقش مهمی در حفظ سلامت جنسی و باروری خانم‌ها ایفا می‌کند.
از آنجایی که بیشتر بیماری‌های دهانه رحم علایم و نشانه مشخصی ندارند ضروری است که تست پاپ اسمیر را به‌صورت منظم انجام دهید. خانم‌های بالای 21 سال و خانم‌هایی که در رابطه جنسی هستند باید به‌صورت منظم زیر نظر ماما چکاپ شوند. اگر قصد درمان و مشاوره برای بیماری دهانه رحم دارید پیشنهاد می‌کنیم به سیده مهدیه علوی کارشناس مامایی مراجعه کنید.