یک نوع برخورد دیگـر بـا مـشکلات، برخـوردی است که در آن مشکل به صورت یک "مسئله" تعریف می شود. این نـوع برخـورد، مقابلـه ی مسئله مدار نامیده می شود. مقابله های هیجان مـدار معمـو لاً واکـنش هیجـانی منفـی ایجـاد می کنند که توجه ما را منحرف کرده و در نهایت منجـر بـه حـل مـسئله نمـی شـوند، ولـی مقابه های مسئله مدار توجه ما را معطوف به مـشکل نگـاه داشـته و منجـر بـه حـل مـسئله می شوند و در نتیجه نهایتاً می توانند هیجان مثبت تولید کنند.
به این ترتیب رویکرد مثبـت به مسئله گام نخست در حل مسئله است .
رویکرد منفـی منجـر بـه تولیـد هیجـان منفـی، پرهیز از حل مسئله، نگرانی فزاینده ی بیمار گونـه، عـدم تـلاش و مقاومـت، از د سـت دادن تحمل در برابر ناکـامی و عـدم قطعیـت مـی شـود و درنتیجـه فـرد آمـادگی افتـادن دردام آسیب های اجتماعی و روانی را پیدا می کنـد .
بـه ایـن ترتیـب حـل مـسایل فـردی و اجتماعی به شیوه ای مؤثر قبل از هرچیز مـستلزم فاصـله گـرفتن از برخوردهـای هیجانی منفی یا مقابله های هیجان مـدار ناسـازگارانه اسـت .
بـه منظـور اتخـاذ یـک مقابله ی مسئله مدار سازنده ( بهجای مقابله هیجانمدار غیر مؤثر) ما باید:
- متوجه باشیم که مسئله ای به وجود آمده است و وجود مسئله را انکار نکنیم.
آنچه را که اتفاق افتاده است به شکل یک مـسئله ببینـیم و نـه بـه عنـوان یـک مشکل غامض یا لاینحل.
توجه داشته باشیم که حل مسئله برای سلامت روانی و رفاه اجتمـاعی مـا حـایزاهمیت است.
به این باور رسیده باشیم که قادر به حل مسئله هستیم و مسئله نیـز قابـل حـل شدن است.
بدانیم که حل مسئله نیاز به زمان و تلاش دارد و مایل باشیم وقت یازمان کـافی را به حل مسئله اختصاص بدهیم.
مراحل حل مسئله
مقابله مسئله مدار مستلزم عبور از چهار مرحله است. این چهار مرحله عبارتند از:
تعریف و فرمول بندی مسئله
تولید وخلق راه حل های متعدد
ارزیابی سود و زیان و معایب و محاسن راه حل ها و انتخاب از بین راه حله
به کارگیری راه حل و ارزیابی و بازنگری آن
حل مسئله ی ماهرانه مستلزم عبور گام به گام از این مراحل است.
گام اول، تعریف و فرمولبندی مسئله
به نظر شما مسئله چیست؟
معموًلاً وقتی مشکلی در زندگی پیش می آید، آدم ها آن را خیلی گنگ، مبهم، پراکنده و غیر دقیق ادراک می کنند. آن ها نمی دانند از حل مـسئله چـه انتظـاری دارنـد. اطلاعـات کمی در مورد مسئله دارند و اهدافشان نامشخص است .
هدف این گام ارائه تعریف مـشخص و دقیق از مسئله است تا آنجا که ابهامات و نامفهومی های فوق الذکر تا جای ممکـن از بـین برود.
برای اینکه تعریف دقیق و روشنی از مسئله ارائه شـود بایـد تـا حـد ممکـن در مـورد مسئله به جمع آوری اطلاعات بپردازیم ، نقاط مبهم را روشـن سـازیم و اهـداف واقـع بینانـه تعیین نماییم.
یک راه عملی برای این کار این است که این جمله را تکمیل کنیم: "چطور/ چگونه.............................................یعنی ....................................."
با کمک این جمله ما در بخش نخست آن، شرایط مبهم را به صـورت یـک پرسـش یـا صورت مسئله در می آوریم و در قسمت "یعنی"، هدف خود از حل مـسئله را مـی نویـسیم. یعنی می نویسیم چه موقع می توان گفت مسئله حل شده اسـت . ایـن روش راهـی کوتـاه و کاربردی برای تعریف عینی مسئله است.
مسئله را با جمله ی چطور... یعنی... تعریف کنید.
چطور/ چگونه ...........................یعنی .............................................
حالا مسئله ی خودتان را با استفاده از این جمله به طور عینی و روشن تعریف کنید.
چطور/ چگونه ..................................................یعنی ...............................
گام دوم، تولید، خلق و پیدا کردن راهحل های متعدد و متفاوت
یک روش عینی و عملی برای پیدا کردن راه حـل هـا، روش بـارش ذهنـی اسـت . روش بارش ذهنی یعنی سعی کنیم بدون هیچ نوع قضاوت، بازداری، ارزش گذاری خوب و بد و یـا جلوی فکر خود را گرفتن، راه حل های متعدد، متنوع و غیر قضاوتی برای مسئله ارائه بدهیم. هرچه در این مرحله ر اه حل های بیشتر ، ابتکاری و متنوع تـر ارائـه کنیـد، رهـا از قـضاوت و ارزشیابی (که باید در مراحل بعدی انجام شود)، احتمال یافتن راه حل مؤثر بیشتر می شود.
اکنون لااقل 10 راه حل برای مسئله مطرح شده بنویسید:
... (1
... (2
... (3
... (4
... (5
... (6
... (7
... (8
... (9
... (10
لطفاً برای مسئله ی خودتان هم لااقل 10 راه حل پیشنهاد کنید.
... (1
... (2
... (3
... (4
... (5
... (6
... (7
... (8
... (9
... (10
گام سوم، ارزیابی سود و زیان و معایب و محاسن راه حل ها و انتخاب از بین راه حل ها
در این مرحله راه حل های ارائه شده در گام دوم را مورد ارزیابی قـرار دهیـد و سـود و زیان هرکد ام را بررسی کنیـد و در نهایـت راه حلـی را انتخـاب کنیـد کـه بیـشترین سـود و کمترین زیان را داشته باشد.
بدین منظور می توانید از جدول ارزیابی سود و زیان استفاده کنید. هر یک از راه حل ها را در یکی از این جدول ها ارزیابی کنید . دربالای هر جدول یک راه حـل را بنویـسید
ایـن جدول چهار ستون دارد .
در ستون اول سودها یا امتیازهای راه حـل و در سـتون دوم میـزان اهمیت هر امتیاز یا سود نوشته می شود. در ستون سوم معایب یا ضررهای هـر راه حـل و در ستون چهارم میزان اهمیت هریک از معایب یا ضررها نوشته می شود.
جمع ستون هـای دوم و چهارم تعیین می کند که هر راه حل چقدر امتیاز مثبت و چقدرجنبه های منفی دارد.
حالا راه حل هایی را که برای مسئله ی خودتان به ذهنتان رسیده بود مورد ارزیابی قـرار دهید.
در نهایت راه حلی را انتخاب کنید که بیـشترین سـود و محاسـن و کمتـرین زیـان و معایب را داشته باشد.
گام چهارم، ارزیابی آثار و پیامدهای راه حل و تعیین اثربخشی راه حل انتخاب شده
در این مرحله راه حل انتخابی خـود را اجـرا کـرده ، آثـار و نتـایج آن را بـر خودتـان و دیگران نظاره کرده و آثار واقعی روش انتخابی را با پیامدهای پیش بینی شده مقایسه کنیـد. در نهایت اگر مسئله با این روش حل شد، به خود پاداش دهیـد و اگـر مـسئله حـل نـشد ، موانع را شناسایی کرده برطرف کنید.
در صورت لزوم می توانید مراحل حل مسئله را مجدداً تکرار کنید. یادتان باشد که گاهی برای اجرای مناسب راه حلی که برای مسئله پیدا کرده اید لازم است مهارت های خاصی داشته باشید.
مراحل اجرای راه حلی که برای مسئله خودتان انتخاب کرده اید چیست؟ ممکن اسـت در اجرای این راه حل به چه موانعی برخورد کنید؟ چه راهی را برای مقابلـه بـا ایـن موانـع پیشنهاد می کنید؟