از سوی دیگر، تأثیر فضای مجازی بر سلامت روان نیز به‌عنوان مسئله‌ای کلیدی مطرح شده است؛ چراکه این پلتفرم‌ها می‌توانند هم‌زمان الهام‌بخش و آسیب‌زننده باشند. در این مقاله، قصد داریم با نگاهی دقیق‌تر، جنبه‌های منفی اینستاگرام را که ممکن است بسیاری از آن بی‌خبر باشند، بررسی کنیم و تأثیر آن بر سلامت روان و رفتار اجتماعی را مورد ارزیابی قرار دهیم.
مهم‌ترین تأثیرات منفی اینستاگرام
اینستاگرام به‌عنوان یکی از پرکاربردترین شبکه‌های اجتماعی در جهان شناخته می‌شود و تأثیرات مختلفی بر زندگی و همین‌طور سلامت روان افراد دارد. میزان و شدت این تأثیرات، به عوامل مختلفی از جمله نحوه استفاده از این پلتفرم و میزان وابستگی به آن، متفاوت خواهد بود. تاثیر فضای مجازی بر سلامت روان به‌خصوص اینستاگرام می‌تواند خود را به شکل زیر بروز دهد:
اعتمادبه‌نفس پایین ناشی از مقایسه اجتماعی
در شبکه‌های مجازی به‌ویژه اینستاگرام افراد معمولاً جنبه‌های مثبت زندگی خود را به اشتراک می‌گذارند و لحظات دشوار یا معمولی را نمایش نمی‌دهند. همین امر باعث می‌شود که یک فرد با دیدن مدام چنین صحنه‌هایی احساس کند که زندگی‌اش به اندازه دیگران جذاب نیست. در واقع اینستاگرام فضایی را ایجاد می‌کند که کاربران مدام در حال مقایسه زندگی خود با دیگران هستند.
همچنین نباید از تأثیر فیلترها و زیباسازی تصاویر هم غافل شد. فیلترهای اینستاگرام و ابزارهای پیشرفته ویرایش تصویر، باعث شده تا استانداردهای زیبایی غیرواقعی و دست‌نیافتنی در فضای مجازی ایجاد شود. این موضوع به‌ویژه بر جوانان و نوجوانان فشار روانی زیادی وارد می‌کند و قاتل اعتمادبه‌نفس آن‌ها است؛ زیرا مدام در حال مقایسه ظاهر خود با چنین استانداردهایی هستند.
ترس از دست دادن (FOMO)
FOMO یا Fear of Missing Out به معنای «ترس از دست دادن» و یکی دیگر از رایج‌ترین اثرات منفی اینستاگرام بر سلامت روان افراد است. وقتی کاربران پست‌ها و استوری‌هایی را می‌بینند که نشان‌دهنده شرکت دیگران در رویدادها، جشن‌ها، مناسبت‌ها یا سفرهای جذاب است، حس می‌کنند که چیز مهمی را از دست داده‌اند. این حس می‌تواند چرخه‌ای از احساس نارضایتی، حسادت و حتی اضطراب شدید را برای فرد به ارمغان بیاورد.
افزایش اضطراب اجتماعی
نمی‌توان انکار کرد که اینستاگرام فضایی پر از قضاوت است و وابستگی به تأیید دیگران حرف اول را در این شبکه مجازی می‌زند. ترس از قضاوت یکی از اثرات منفی چنین فضایی است و کاربران معمولاً نگران این هستند که دیگران چگونه به پست‌ها، عکس‌ها یا کامنت‌های آن‌ها واکنش نشان دهند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش استرس و اضطراب اجتماعی شود. همچنین تعداد لایک‌ها، کامنت‌ها و فالوورها برای بسیاری به معیاری برای ارزش‌گذاری شخصی تبدیل‌شده و برای افرادی که به دنبال رسیدن به چنین استانداردهایی هستند حس اضطراب را به همراه دارد.
سندروم اسکرول زامبی
اعتیاد به استفاده از اینستاگرام می‌تواند ما را به یک زامبی تبدیل کند که مدام در حال اسکرول کردن یک صفحه بی‌انتها از پست‌های مختلف هستیم. در مورد اصطلاح Zombie Scrolling Syndrome هم باید گفت که برای اولین بار توسط شرکت امنیتی McAfee در سال ۲۰۱۶ برای توصیف اثرات اعتیاد به تلفن همراه ابداع شد. این اصطلاح به‌عنوان «پیمایش و اسکرول گوشی و شبکه‌های مجازی بدون فکر از روی عادت، بدون مقصد یا فایده واقعی» تعریف شده است.
اسکرول بی‌پایان در اکسپلور اینستاگرام باعث می‌شود که افراد توانایی تمرکز بر فعالیت‌های دیگر را از دست بدهند. همچنین بمباران اطلاعاتی توسط محتوای مختلف و مکرر، مغز را به‌مرور خسته کرده و توانایی تفکر عمیق را به‌صورت چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
دامن زدن به حس انزوا و تنهایی
دیگر تاثیر شبکه های اجتماعی بر رفتار اجتماعی در سال‌های اخیر این بوده که شاهد جایگزین شدن روابط مجازی با روابط واقعی هستیم. در واقع افراد ممکن است زمان زیادی را در اینستاگرام سپری کنند و از روابط اجتماعی واقعی و عمیق غافل شوند که به انزوای اجتماعی و حس تنهایی منجر خواهد شد. همچنین عدم اصالت در ارتباطات را هم شاهد هستیم؛ زیرا روابط اینستاگرامی معمولاً سطحی هستند و نمی‌توانند جایگزین روابط چهره‌به‌چهره و واقعی شوند.
ربودن خواب از چشم‌ها
یکی از مهم‌ترین تاثیر اینستاگرام بر سلامت روان، وابستگی روانی است. بسیاری از افراد قبل از خواب، حتماً باید به سراغ اینستاگرام خود بروند که این امر می‌تواند بر چرخه خواب منظم و باکیفیت اثر منفی داشته باشد. کم‌خوابی یا بدخوابی نیز در بروز استرس، اضطراب و مشکلاتی ازاین‌دست اثر دارد.
دیگر اثرات منفی اینستاگرام و فضای مجازی بر سلامت روان
- تأثیر بر سلامت روان نوجوانان: آسیب‌پذیری نوجوانان بیش از هر قشر دیگری است. در واقع نوجوانان به دلیل قرارگیری در دوران حساس رشد و هویت‌یابی، بیشتر تحت تأثیر استانداردهای غیرواقعی زیبایی و موفقیت شبکه‌های مجازی قرار می‌گیرند و این امر می‌تواند افسردگی و اضطراب را در میان نوجوانان تشدید کند.
- کمرنگ شدن اصالت: برخی از افراد برای جلب‌توجه و فالوور بیشتر در اینستاگرام هویت واقعی خود را کنار می‌گذارند و سعی می‌کنند نسخه‌ای پرطرفدار از هر راهی که باشد ارائه دهند. این امر مفاهیمی چون اصالت را زیر سؤال برده است.
چگونه به جنگ با اثرات منفی اینستاگرام برویم؟
پیش از اشاره به راهکارهایی برای کاهش تاثیر اینستاگرام بر سلامت روان باید بدانید که افسار شبکه‌های اجتماعی چون اینستاگرام در دستان شماست نه برعکس. بعد با روش‌های زیر، آماده جنگیدن با نیمه تاریک تاثیر اینستاگرام بر سلامت روان شوید:
فضای مجازی بخشی از زندگی شما باشد نه تمامی آن!
برای این کار باید محدودیت زمانی استفاده از شبکه‌های مجازی داشته باشد و خود را موظف کنید در ساعات خاصی از اینستاگرام استفاده کنید. به‌جای استفاده از اینستاگرام ساعاتی را صرف کتاب خواندن، ورزش، بیرون رفتن و تعامل با دیگران کنید.
افراد سمی مجازی را دور بریزید
اگر صفحه‌ای را دنبال می‌کنید باعث ایجاد حس مقایسه منفی، اضطراب یا استرس می‌شود، آن را آنفالو کنید. به‌جای این افراد، تنها صفحاتی را که محتوای الهام‌بخش، آموزشی یا مرتبط با علاقه‌های شما ارائه می‌دهند دنبال کنید.
سم‌زدایی دیجیتال را فراموش نکنید
آخرین سنگر سکوت نیست! با یک روانشناس صحبت کنید
نمی‌توان انکار کرد که اینستاگرام به بخش مهمی از زندگی ما تبدیل شده است و بسیاری از مشاغل یا ارتباطات خود را در چنین فضایی شکل داده‌ایم، اما اینستاگرام تمام زندگی ما نیست. برای همین باید اثرات منفی آن را بر سلامت روان خود را بشناسیم و با استفاده از راهکارهای مطرح‌شده در این مطلب به‌صورت درست از آن استفاده کنیم تا با مشکلاتی چون استرس، اضطراب و اعتیاد به گوشی مواجه نشویم.
اگر حس می‌کنید اثرات منفی اینستاگرام باعث اختلال در سلامت روان و روند عادی زندگی شما شده است، یک جلسه مشاوره فردی و صحبت با مشاور یا روانشناس راهگشا خواهد بود. از متخصصین این حوزه مشورت بگیرید و با راهکارهای علمی و عملی تاثیر اینستاگرام بر سلامت روان خود را تا حد زیادی کاهش دهید.
منبع: تأثیرات منفی اینستاگرام / ردیکا شاپ