یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که والدین و معلمان در تربیت کودکان با آن مواجه هستند، رفتارهای لجبازانه است. این نوع رفتار در برخی از کودکان به شکلی مزمن و پیوسته دیده می‌شود که موجب سردرگمی والدین و افرادی که با آنها در ارتباط هستند، می‌شود. در میان عوامل مختلفی که می‌تواند در بروز رفتارهای لجبازانه مؤثر باشد، یکی از مهم‌ترین آنها، سطح اعتماد به نفس کودک است. کودکان با اعتماد به نفس پایین به‌طور معمول با مشکلات مختلفی در برقراری ارتباط با دیگران مواجه هستند و ممکن است این مشکلات در قالب رفتارهای لجبازانه خود را نشان دهند.
در این مقاله، به بررسی رابطه میان اعتماد به نفس پایین و رفتار لجبازانه در کودکان پرداخته خواهد شد. همچنین، راهکارهایی برای کمک به بهبود اعتماد به نفس و کاهش لجبازی در کودکان نیز ارائه می‌شود.
اعتماد به نفس در کودکان چیست؟
اعتماد به نفس به معنی احساس ارزشمندی و توانایی در فرد است. در کودکان، این احساس به طور مستقیم به ارزیابی‌های فردی از خود، توانایی‌ها، مهارت‌ها و برآورده کردن انتظارات آنها بستگی دارد. کودکانی که احساس می‌کنند توانایی رسیدن به اهداف خود را دارند و قادر به حل مسائل مختلف هستند، دارای اعتماد به نفس بالایی هستند.
اعتماد به نفس به‌طور طبیعی از تعاملات اجتماعی، تجارب موفقیت‌آمیز و بازخوردهای مثبت والدین، معلمان و اطرافیان شکل می‌گیرد. کودکان با اعتماد به نفس بالا معمولاً از توانایی‌های خود راضی هستند و به راحتی با چالش‌ها روبه‌رو می‌شوند. اما کودکانی که اعتماد به نفس پایینی دارند، معمولاً دچار احساسات منفی در مورد خود می‌شوند که این احساسات می‌تواند بر رفتار آنها تأثیر منفی بگذارد.
تعریف لجبازی و انواع آن
لجبازی یک رفتار مقاومتی است که در آن کودک نسبت به درخواست‌ها، قوانین و محدودیت‌های والدین یا بزرگ‌ترها مقاومت می‌کند. این نوع رفتار ممکن است به صورت آشکار و یا پنهان بروز کند و در بسیاری از موارد می‌تواند به شکل اعتراضات شدید یا نپذیرفتن دستورات نشان داده شود. برخی از ویژگی‌های رایج لجبازی عبارتند از:
-
رد درخواست‌ها و دستورات والدین
-
عصبانیت یا گریه در هنگام مواجهه با محدودیت‌ها
-
مقاومت در برابر انجام تکالیف یا فعالیت‌های روزمره
-
ایجاد مشکلات در تعاملات اجتماعی
لجبازی در کودکان ممکن است به دلیل عدم بلوغ هیجانی، تمایل به استقلال، یا حتی واکنش به شرایط مختلف مانند استرس و اضطراب باشد. اما یکی از عواملی که می‌تواند باعث تشدید لجبازی شود، اعتماد به نفس پایین است.
چگونه اعتماد به نفس پایین باعث لجبازی می‌شود؟
کودکان با اعتماد به نفس پایین معمولاً دچار احساسات منفی نسبت به خود هستند. این احساسات می‌تواند به‌طور مستقیم در رفتار آنها اثر بگذارد. در ادامه، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چگونه اعتماد به نفس پایین می‌تواند موجب بروز رفتارهای لجبازانه در کودکان شود:
الف) عدم احساس توانمندی
کودکانی که اعتماد به نفس پایین دارند، معمولاً احساس می‌کنند که توانایی انجام کارها یا رسیدن به اهدافشان را ندارند. این احساس منفی می‌تواند باعث شود که آنها در برابر درخواست‌ها و محدودیت‌ها مقاومت کنند. به‌عبارت دیگر، زمانی که یک کودک احساس کند که قادر به انجام کاری نیست، ممکن است به دلیل ترس از شکست یا ناامیدی، از انجام آن خودداری کند و این امر به لجبازی تبدیل شود.
ب) تلاش برای جلب توجه و تایید
کودکان با اعتماد به نفس پایین ممکن است برای جلب توجه دیگران، به خصوص والدین یا معلمان، دست به رفتارهای لجبازانه بزنند. آنها ممکن است در تلاش باشند تا خود را به‌گونه‌ای نشان دهند که مورد توجه و تأیید قرار گیرند. این رفتارها ممکن است به‌عنوان تلاش‌هایی برای جلب محبت یا تایید از جانب بزرگ‌ترها باشد.
ج) اجتناب از موقعیت‌های پرتنش یا ناراحت‌کننده
کودکان با اعتماد به نفس پایین اغلب از موقعیت‌های استرس‌زا یا چالش‌برانگیز فرار می‌کنند. در صورت مواجهه با انتقاد یا مخالفت، آنها ممکن است به‌جای روبه‌رو شدن با مشکل، از طریق لجبازی یا عدم همکاری تلاش کنند تا از مواجهه با شرایط ناراحت‌کننده خودداری کنند.
د) احساس بی‌قدرتی و ناتوانی
یکی دیگر از علل لجبازی در کودکانی که اعتماد به نفس پایینی دارند، احساس بی‌قدرتی است. زمانی که کودک خود را ناتوان می‌بیند، ممکن است با رفتارهای لجبازانه سعی کند که قدرت را در دست گیرد. این نوع لجبازی می‌تواند نشانه‌ای از تلاش کودک برای ابراز کنترل و تسلط بر شرایط باشد.
تأثیرات رفتار لجبازانه بر کودک و خانواده
رفتارهای لجبازانه می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر کودک و محیط اطراف او داشته باشند. برخی از این تأثیرات عبارتند از:
-
کاهش اعتماد به نفس بیشتر: مقاومت و لجبازی مداوم می‌تواند به کودک احساس شکست و بی‌کفایتی بدهد که باعث کاهش بیشتر اعتماد به نفس او می‌شود.
-
اختلالات رفتاری: کودکانی که لجبازی می‌کنند، ممکن است در روابط اجتماعی با دیگران دچار مشکل شوند. این مشکل می‌تواند در تعاملات با همسالان، معلمان یا اعضای خانواده ظهور یابد.
-
تأثیرات منفی بر روابط والدین-فرزند: لجبازی می‌تواند به تنش‌ها و درگیری‌های بیشتر بین والدین و کودک منجر شود، که در بلندمدت ممکن است به رابطه منفی و عدم اعتماد متقابل تبدیل شود.
راهکارهایی برای بهبود اعتماد به نفس و کاهش لجبازی
برای کمک به کودکانی که با اعتماد به نفس پایین و رفتار لجبازانه دست و پنجه نرم می‌کنند، والدین و معلمان می‌توانند از تکنیک‌ها و راهکارهای مختلفی استفاده کنند:
الف) تقویت نقاط قوت کودک
شناسایی و تقویت توانایی‌ها و نقاط قوت کودک می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس او کمک کند. اگر کودک احساس کند که توانایی انجام کاری را دارد، ممکن است کمتر به لجبازی روی آورد. والدین می‌توانند از پاداش‌های مثبت برای موفقیت‌های کوچک و بزرگ کودک استفاده کنند.
ب) ارائه بازخورد مثبت و حمایتی
بازخورد مثبت و سازنده به کودک کمک می‌کند تا خود را با دیدی مثبت ببیند. به جای انتقاد مداوم از رفتارهای منفی، والدین باید از تکنیک‌های تشویق استفاده کنند تا کودک احساس کند که قابلیت تغییر و پیشرفت دارد.
ج) آموزش مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله
آموزش مهارت‌های اجتماعی و حل مسئله به کودکان می‌تواند به آنها کمک کند تا به‌جای لجبازی، راه‌های مؤثرتری برای مواجهه با مشکلات پیدا کنند. این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا خود را در شرایط مختلف بهتر مدیریت کنند و از رفتارهای لجبازانه خودداری کنند.
د) ایجاد محیطی امن و حمایتگر
کودکان باید در محیطی امن و حمایتی بزرگ شوند که بتوانند احساس کنند می‌توانند اشتباه کنند و از آن یاد بگیرند. والدین باید به کودک اجازه دهند که تجربه کند و از اشتباهات خود یاد بگیرد، بدون آنکه احساس شرم یا گناه کند.
نتیجه‌گیری
اعتماد به نفس پایین یکی از عوامل اصلی بروز رفتارهای لجبازانه در کودکان است. این کودکان ممکن است به دلیل احساسات منفی نسبت به خود، نتوانند به‌طور صحیح با چالش‌ها و درخواست‌ها مواجه شوند و به همین دلیل به رفتارهایی مانند لجبازی پناه می‌برند. برای کمک به این کودکان، لازم است که والدین و معلمان با تقویت اعتماد به نفس آنها و ایجاد محیطی حمایتگر، زمینه رشد و پیشرفت آنها را فراهم کنند. با این روش‌ها، می‌توان از لجبازی کودکان کاسته و به آنها کمک کرد تا به بهترین نسخه از خود تبدیل شوند