بیش از 90 درصد کارهای کودکان خلاقانه است و همین کارهای کوچک همراه با خلاقیت و پشتکار است که باعث می شود کودکان به سرعت تمام مهارت هایی را که برای زندگی آینده شان لازم است، فراگیرند.
خلّاقیت یکی از بهترین و پیچیده ترین فعّالیت های ذهن انسان است که آموزش دهندگان و معلمان باید بدان توجه کنند.
دکتر فرخی اضافه میکند :مطالعات نشان داده که امکان افزایش میزان هوش خلّاقانه در کودکان به ویژه در سنین پایین و هفت سال اول زندگی، وجود داشته و تاثیر گذارترین دورانی است که در آن والدین و معلّمان می توانند خلّاقیّت بالقوه کودک را گسترش دهند و می تواند به آنها در ادامه زندگی و موفقیت تحصیلی و حرفه ای کمک کند.
خلاقیت نه فقط به هوش و تفکّر بلکه به شخصیت فرد نیز ارتباط دارد. مساله تربیت کودکان و پرورش استعدادهای فطری آنان از مسایل با اهمیتی است که باید مورد توجه مربیان و والدین قرار گیرد و معلمان و مدیران بایستی امکانات تجلّی اندیشه خلاق را در مدارس فراهم نمایند و فراگیران بطور تدریجی مفاهیم اساسی علوم مختلف را بیاموزند تا با مسایل زندگی، خلاقانه برخورد کنند و جهان اطراف خویش را در جهت مطلوب تغییر دهند. خانواده و مدرسه، دو نظامی هستند که نقش چشمگیری در رشد استعدادهای ذاتی کودکان دارند.
روانشناسان و کارشناسان علوم تربیتی معتقدند در صورتی که کودکان مستعد در شرایط مناسب آموزش دیده و فعالانه در جریان یادگیری شرکت داشته باشند در آینده به مبتکران و نوآورانی مبدل خواهند شد که سهم زیادی در فرایند پیشرفت و توسعه علمی ایفا می کنند.
تصاویرذهنی که ما به کودکان خود می دهیم، آینده آنها را شکل می بخشد. این تصاویر ذهنی بصورت پیشگویی هایی هستند که به تحقق در می آیند و تصویر ذهنی شما میزان شاد بودن، مفید بودن و خلاق بودن کودکتان را شکل می بخشد، مطمئنا ً تصویر ذهنی شما برای هر یک از کودکان تان بیش از آنچه انجام می دهید و یا به آنها می گویید در رشد انگیزه خلّاقیّت و موفّقیت آنها در آینده موثر خواهد بود.
با توجه به اینکه خلّاقیت می تواند شکننده محدودیت ها، براندازنده ناتوانی ها، شکافنده ناشناخته ها و یابنده نا دانستنی ها باشد این سوال مطرح می شود که چه نوع تصاویری می تواند الهام بخش کودکان در انجام کارهای خلاق بوده و چگونه می توان نسلی متفکّر و خلاق پرورش داد؟
کودکان خلاق ، خودکارآمدی و اعتماد به نفس بالاتری نسبت به سایر کودکان دارند زیرا وقتی چیزی را به وجود می آورند از طرف دیگران تایید شده و حس می کنند کارشان مهم و ارزشمند است.
همچنین با توجه به اینکه در زمان انجام کار خلاقانه با مانع های زیادی روبرو می شوند و باید برای آن ها راه حل پیدا کنند، مهارت های حل مسئله در این کودکان تقویت می شود .
استفاده از ابزار هنری ، نقاشی کشیدن و درست کردن کاردستی ، مهارت های حرکتی کودکان را بهبود می بخشد که این مهارت ها برای زندگی روزانه کودکان اهمیت بسیار زیادی دارد. وقتی کودکان در حال درست کردن چیزی هستند نحوه ی تمرکز کردن درست را یاد می گیرند و کم کم توانایی تمرکزعمیق در آن ها تقویت می شود . علاوه بر همه این موارد ، انجام کار خلاقانه برای کودکان سرگرم کننده و لذت بخش است و اضطراب آن ها را کاهش می دهد.
دکتر ژیلافرخی در ادامه این مطلب با اشاره به عوامل موثر در افزایش خلّاقیت کودکان اضافه میکند :
برای کودکان الگویی خلاق باشیم
آموزه های دینی و دستاوردهای نظری وتجربی روانشناختی بر اهمیت روابط ارتباطی والدین و کودک صحه می گذارند. پدر و مادر علاوه براینکه با رفتار خود در دوارن کودکی می توانند محیط امنی برای کودکان فراهم آورند، می توانند با رفتارخود نیز، الگوی مناسبی برای آن ها باشند.
والدینی که در برخورد با مسائل زندگی و حل آنها از روش های خلًاق و ابتکاری استفاده می کنند، طبیعتا فرزندان خود را نیز به این جهت سوق می دهند، در حالی که اگر والدین دائما ً در بند اصول خشک و انعطاف ناپذیر و یا در کارها مقلّد و پیرو دیگران باشند، نمونه ای نامناسب و بازدارنده در پرورش خلّاقیت فرزندانشان خواهند بود.
استقلال فکری و عملی کودکان را تقویت کنیم
یکی از ویژگی های انسان خلّاق این است که با انگیزه و تلاش خود، توانایی های خود را به کار اندازد. وظیفه والدین و مربیان این است که این قابلیت را در فرد زنده نگه دارند و به کودکان اجازه دهند بعضی اوقات مطابق سلیقه خود، اشیاء را کشف کنند.
مراقبت ها و دخالت های زیاد بزرگترها در زندگی و رفتار کودکان، قابلیت یادگیری مبتکرانه آنها را تضعیف می کند. اگر والدین به کودکان و نوجوانان فرصت دهند تا خود بیندیشند، تصمیم بگیرند و عمل کنند، زمینه های رشد خلّاقیت در آنها فراهم می شود.
برای آزمودن و تجربه نمودن مسائل فرصت ایجاد کنیم
بدون هیچ شکی خانواده مهمترین نقش را در کنترل و هدایت تخیل و ظهور خلاقیت دارد . خانواده ها باید شرایط لازم جهت فعالیت های مختلف برای کودکان را فراهم نموده و فرصت های لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهند. تنبیه و تهدیدهای مکرر، آفتی برای خلاقیت های ذهنی است. زمینه رشد خلاقیت در خانه زمانی فراهم می شود که کودکان آزادی زیادی داشته و به آنها احترام بگذاریم. ازنظر عاطفی در حد اعتدال به آنها نزدیک شویم و بر روی ارزش های اخلاقی و نه قوانین خاص تأکیدنماییم.
با تشویق و تایید رفتار کودک و فراهم آوردن زمینه های مساعد و تدارک لوازم بازی های دلخواه او، قدرت تخیل و خلّاقیت کودکان را تقویت کنیم. خیال پردازی های کودکان را سرزنش نکنیم زیرا خلاقیت او را محدود می سازید.
مشارکت دادن کودکان در حل مسائل روزمره زندگی
در برخی از مسائل روزمره زندگی از کودکان مشاوره بگیرید و آن ها را در حل مسائل مشارکت دهید. شاید به نظر شما این کار غیر ضروری یا کاری عبث باشد یا اینکه کودکان درکی از مسائل و مشکلات خانواده ندارند. ممکن است همین طور باشد که شما فکر می کنید ولی وقتی از منظر تفکر خلاق به موضوع نگاه کنید، موضوع می تواند متفاوت باشد.
کودکان فکر بازی دارند و هنوز کلیشه های ذهنی فکرشان را محدود نکرده اند. زاویه دیدشان متفاوت از بزرگ تر ها می باشد و خلاق تر هستند، به همین دلیل در مواجهه با مسائل و مشکلات از زاویه دید متفاوتی به آن ها نگاه می کنند. آن ها ممکن است جنبه هایی از موضوع را ببینند که ما به دلیل محدودیت های ذهنی نمی توانیم ببینیم! همین تفاوت در نگاه می تواند دریچه ی جدیدی را برای حل مسائل باز کند.
اعتماد به نفس فرزندان را تقویت کنیم
والدین باید از هرگونه رفتاری که باعث تضعیف اعتماد به نفس می شود، مانند افراط و تفریط در مهرورزی، انتقاد، تنبیه، تبعیض بین فرزندان و... اجتناب کنند. آنها باید احساس ارزشمندی و خودباوری را در فرزندان تقویت کنند تا بدون نگرانی و با تکیه بر توانمندی های خویش به فعالیت های سازنده و ابتکاری بپردازند.
کنجکاوی کودکان را تقویت کنیم
خانواده مهم ترین نقش را در کنترل و هدایت تخیل و ظهور خلاقیت دارد. اگر خانواده فرصت های لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی، و کشف محیط به کودکان بدهد و هرگز آنها را به خاطر جستجو و کسب تجربه های تازه تنبیه نکند، زمینه را برای رشد خلاقیت فراهم می کند. تنبیه و تهدید های مکرر آفت خلاقیت های ذهن است.
محیط محرک خلاقیت ایجاد کنیم
کودکان باید در معرض ابزار و تجربه هایی قرار گیرند که عقاید و احساسشان تحریک شود. وسایلی از قبیل خانه سازی، جعبه مقوایی، عروسک خیمه شب بازی و کاغذ و مداد شمعی منجر به تحریک خلاقیت کودکان می شود.
تشویق
خلاقیت گلی است که تحسین، آن را به شکوفایی وا می دارد در حالی که یاس، غالبا ً غنچه را می خشکاند. رفتار غیردوستانه می تواند کودک را از کوشش باز دارد، شوخی تمسخرآمیز سم است.
مخرب ترین عامل خلاقیت کودکان، دلسرد کردن هایی است که از طرف افرادی که به آنان علاقه مندیم سرچشمه می گیرد و بر خلاف آن تشویق با ارزشترین عامل موفقیت است.
کودکان را تشویق کنید تا عقاید جدید خود را ابراز کنند و سعی در تکرار ایده یابی خلّاقانه داشته باشند تا جایی که کشف راه حل ها و ایده های خلاقانه به صورت عادت درآید.
سخن آخر
نقش خانه (والدین) درتربیت خلاقیت فرزندان بسیار حائز اهمیت است. قطعا ً والدینی که خود خلاق بوده و تفکر خلاق را ارج می نهند، می توانند فرزندانی خلاق پرورش دهند. خانواده و محیط خانه اثرات قابل توجهی بر رشد ذهنی، زبانی، عقلی، عاطفی، اجتماعی و... فرزندان دارد، چرا که کودکان سال های مهمِ رشد خود را در محیط خانواده می گذرانند، بنابراین پدر و مادر در ایجاد شرایط مناسب جهت رشد همه جانبه کودکان نقش مؤثری دارند و اهمیت نقش آنها در زمینه سازی برای پرورش استعدادهای کودکان است.
ضمن اینکه در کنار این زمینه سازی می توانند آموزش هایی نیز، با محوریت پرورش خلاقیت برای کودکان داشته باشند. پرورش خلاقیت کودکان نیاز به امکانات خاص و هزینه های سنگین ندارد. والدین نباید به صورت منفعل در انتظار ایجاد محیط و شرایط مناسب جهت بارور کردن خلاقیت فرزندان خود باشند، بلکه باید شیوه های عملی، ساده و درستی را در این زمینه به کار گیرند.
فعالیت هایی نظیر؛ قصه گویی، نمایش های خلاق، بازی با گِل، تشویق کودکان به سوال کردن، جمع آوری مجموعه ای از گل ها، تمبرها، برگ ها، و... که مشاهده و دقت کودکان را تقویت می کند. نقش مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی نیز، در رشد خلاقیت کودکان قابل توجه است.
کارشناسان معتقدند که اگر برنامه آموزشی مراکز پیش دبستانی برای کودکان، تجارب محرکی را داشته باشد، می تواند برای رشد ذهنی، زبانی، جسمی، اجتماعی و عاطفی کودکان شرایط مناسبی را فراهم آورد.
اگر این نوع برنامه ها و الگوها به گونه ای مؤثر آموزش داده شوند، می توانند محرومیت ناشی از کمبودهای محیط خانه را جبران کنند و کودکان را در ساختن مبنای صحیح برای رشد و بارور کردن استعدادهای خود یاری کنند. همچنین لازم به ذکر است چنین برنامه هایی باید متمرکز بر علایق و نیازها و توانایی های کودک باشد.