کودکی، دوره ای ارزشمند در شکل دهی به ساختار شخصیتی افراد است و تأثیر آن در تمامی سطوح و طول زندگی باقی می ماند. محققان و متخصصان دوره کودکی، عوامل بسیاری را در شکل دهی به ساختار شخصیتی مورد بررسی و مطالعه قرار داده اند. عوامل خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی از جمله عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری شخصیت کودکان هستند.
همچنین خصوصیات شخصیتی و فرهنگی والدین و همچنین شیوه های تربیتی آنان در شخصیت کودکان تأثیر به سزایی دارند و خانواده به عنوان یکی از مهم ترین و قوی ترین عوامل در شکل دادن به شخصیت، خصوصیات و ویژگی های کودکان تلقی می شود.
بنابر نظرات افراد متخصص، علاوه بر خانواده، قسمتی از شخصیت کودکان متأثر از محیط های اجتماعی و آموزشی مانند مهدکودک، مراکز پیش دبستانی و مدارس است که در سال های اولیه زندگی خود در آن حضور پیدا می کنند.
تأثیرات مراکز پیش دبستانی و مدارس بر روی شخصیت کودکان، تأثیرات یک دستی نیست و کیفیت، امکانات، نیروی انسانی و سایر عوامل، تفاوت هایی را در این میان ایجاد می کنند.
در سال های گذشته به طور متمادی، تحقیقات متعددی توسط متخصصان مختلف در زمینه کیفیت مراکز پیش از دبستان و رشد شخصیت کودکان انجام گرفته است و اکثر تحقیقات نشان داده اند کودکانی که در سنین خردسالی در چنین مراکزی حضور می یابند و از مراقبت و آموزش های با کیفیت برخوردار می شوند، در مقایسه با همسالان خود از لحاظ اجتماعی، رشد کلامی و زبان، رشد شناختی و رشد جسمی و حرکتی از پیشرفت بهتری برخوردار می گردند.
در همین زمینه، یک مطالعه پژوهشی توسط محققان دانشگاه فرهنگیان انجام شده است که در آن تأثیر آموزش های پیش دبستانی بر میزان احترام به خود در دانش آموزان پایه اول ابتدایی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
این مطالعه بر روی ۱۰۰ نفر از دانش آموزان پیش دبستانی رفته و نرفته پایه اول شهرستان ساوه انجام شده است و برای جمع آوری داده ها، از پرسشنامه استاندارد احترام به خود استفاده شده است.
یافته های به دست آمده از این تحقیق حاکی از آن هستند که میانگین احترام به خود در ابعاد تحصیلی، جسمانی و اجتماعی در کودکانی که دوره پیش‌دبستانی را گذرانده اند، نسبت به گروهی که این دوره را نگذرانده اند، بالاتر است و در این خصوص تفاوتی بین دانش آموزان دختر و پسر وجود ندارد.
بنا بر گفته های بتول سبزه، پژوهشگر گروه آموزش ابتدایی دانشگاه فرهنگیان و همکارش، باید اذعان نمود که دوره پیش دبستانی به عنوان پلی میان زندگی در محیط خانواده و آغاز زندگی اجتماعی کودکان، نقش آماده سازی آن ها را برای رویارویی با چالش های زندگی اجتماعی بر عهده دارد.
امروزه موضوع احترام به خود در مورد کودکان امری ارزشمند محسوب می شود و به مثابه بنیانی برای ادراکات آن ها از تجارب زندگی در برنامه های پیش دبستانی مورد تأکید است.
این محققان می گویند: کفایت اجتماعی- عاطفی کودکان ناشی از میزان احترام به خود در آن هاست و به عنوان نیرویی قوی، از گرفتاری کودکان با مشکلات جدی بعدی جلوگیری می کند.
بنابراین برنامه های دوره پیش دبستان با فراهم نمودن فرصت های مختلفی نظیر تعامل با همسالان، فراهم کردن فرصت های گفتگو با دیگران، صحبت کردن، گوش دادن، ابراز احساسات و انجام فعالیت های آموزشی مبتنی بر بازی، بر شکل گیری عقاید کودکان درباره خودشان تاثیر دارد.
براساس نتایج این تحقیق پیشنهاد شده است علاوه بر توجه به جایگاه آموزش های پیش دبستان و افزایش کیفیت برنامه های این دوره درراستای شکل گیری احترام به خود درکودکان، برنامه های آگاهی بخش و مؤثر برای والدین هم به جهت ترغیب آن ها برای ثبت نام کودکانشان در مراکز پیش دبستانی و هم ارتقاء سبک های فرزندپروری و شیوه های تربیتی مؤثر ترتیب داده شود.
سبزه و همکارش اشاره کرده اند: همچنین تولید محتوای آموزشی سودمند در زمینه پرورش مهارت های مختلف زندگی برای کودکان و نوجوانان از بدو ورود به مراکز آموزش پیش دبستان و مدرسه، مطالعه و معرفی الگوهای تربیتی و آموزشی کشورهای موفق دنیا در زمینه شیوه های رشد و توسعه خودپنداره مثبت، احترام به خود و خودکنترلی از دوره کودکی، طراحی و تولید فیلم های آموزشی و محتوای الکترونیکی مشتمل بر آموزش های گام به گام والدین، مربیان و معلمان براساس گروه های سنی کودکان از دیگر پیشنهادات برای پرورش احترام به خود در کودکان است.
این نتایج علمی پژوهشی که بر لزوم توجه ویژه به موضوع احترام به خود از سال های آغازین و طی آموزش های پیش دبستانی تاکید دارند، در فصل نامه مطالعات برنامه درسی متعلق به انجمن مطالعات برنامه درسی ایران منتشر شده اند.
بنا بر همین گزارش از میگنا علاوه بر احترام به خود ، احترام به دیگران نیز دارای اهمیت است یکی از مهمترین ابزارهایی که کودک در زندگی اجتماعی خود به آن نیاز دارد، توانایی تحمل دیگران است یادگیری تاب آوری و احترام به دیگران، کلید موفقیت در زندگی است. با توجه به این واقعیت که کودکان از والدین خود تقلید می کنند، تاب آوری را می توان از کودکی به راحتی به آنها آموخت.
اگر تاب آوری منجر به پذیرش و درک شود، عدم تاب آوری، مسائل منفی بی شماری را به وجود می آورد. عدم تاب آوری، سهم عمده ای در افزایش آزار و اذیت در کودکان کمتر از نوزده سال دارد. آموزش تاب آوری یکی از بهترین شیوه هایی است که به افراد کمک می کند تا در کنار هم هماهنگ و پایدار زندگی کنند. آموزش تاب آوری در بسیاری از کشورها، حوزه جدیدی از تمرکز بوده است. این امکان را برای مردم فراهم می کند تا ارزش های صلح و تاب آوری را درک، قدردانی، ارزش گذاری و تمرین کنند. همچنین، به دولت ها، جوامع و مردم کمک می کند تا در صلح و ثبات زندگی کنند.
تاب آوری در آموزش، برای از بین بردن تعارضات و اختلافات بر اساس احترام و درک بسیار مهم است. در سطوح شخصی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی مورد نیاز است. در ادبیات دو اصطلاح را می توان مربوط به تاب آوری یافت: شکیبایی و تاب آوری.
برخی از محققان بین تاب آوری و شکیبایی تمایز قائل می شوند، از تاب آوری برای نگرش های بین فردی یا به عنوان یک فضیلت و از شکیبایی برای توصیف اقدامات مدارا امیز برای اصول اجتماعی و سیاسی استفاده می کنند.
آموزش تاب آوری باید بخشی از رسالت سازمانهای اجتماعی، آموزشی و رسمی باشد که جوامع بشری را می سازد. بعلاوه، خانواده ها و مدارس باید مسئولیت آموزش و تقویت آن را در بین اعضای خود به روشی منطقی و عملی انجام دهند.
در شرایط مدرن، هنگامی که جهان بیشتر متوجه ضرورت توقف تخریب روابط انسانی می شود، هر کشور و هر ملتی برای اطمینان از همزیستی مسالمت آمیز، توسعه در تمام سطوح ساختاری کشور و همچنین روابط بین فردی هر کار ممکنی را انجام می دهد.
بدیهی است که آموزش تاب آوری برای خانواده و همچنین مدارس و جامعه گسترده تر، یک وظیفه است. با این وجود، چگونه باید این وظیفه را درک کرد؟
شاید، بارزترین راه، پیروی از یک سلسله استدلال در این راستا باشد: تاب آوری خوب است، تبعیض بد است، و فرزندان باید توسط والدین و معلمان خود پرورش داده شوند تا به دیگران احترام بگذارند، به ویژه کسانی که از نظر مذهب، نژاد یا فرهنگ با آنها متفاوت هستند. در دوران معاصر، تاب آوری به تمایل فرد برای برقراری رابطه با فرد دیگری با پیشینه فرهنگی و اجتماعی متفاوت اشاره دارد.
واقعیت تاب آوری، زندگی مسالمت آمیز در کنار هم و قدردانی از تفاوت هایی که وجود دارد، می باشد. می توان گفت که بدون تاب آوری، افراد با وابستگی های مختلف از هماهنگی زندگی مشترک به عنوان یک دوست، خویشاوند، شریک یا عضو در خانواده برخوردار نخواهند شد.
تاب آوری صرفاً شناخت و احترام به عقاید و اعمال دیگران نیست، بلکه شناخت و احترام به خود، به عنوان یک فرد و به عنوان عضوی از گروه یا طبقه اجتماعی یا قومی که به آن تعلق دارند، است.
بنابراین، این امر به ویژه در مورد تحمل تفاوت نژادی و جنسیتی نیز وجود دارد که در آن اهداف اغلب افرادی هستند که قومیت یا جنسیت خاص آنها در نظر گرفته می شوند. تاب آوری، احترام، پذیرش و قدردانی از تنوع غنی فرهنگهای جهان ما، شیوه های بیان ما و روشهای انسان بودن است که با دانش، صراحت ارتباطات، و آزادی اندیشه، وجدان و اعتقاد پرورش می یابد.
به عبارت دیگر، تاب آوری، هماهنگی در اختلاف است. این نه تنها یک وظیفه اخلاقی بلکه یک ضرورت سیاسی و قانونی است. بردباری به معنای صبر، بی طرفی و همچنین ذهنیت باز است.
در اوایل کودکی، تاب آوری به معنای رشد آگاهی کودکان در مورد دیگران نسبت به دیگران و توانایی پذیرش ظاهر و رفتار متفاوت از رفتارهای دیگر است. بنابراین، برای آموزش تاب آوری به مردم، این نیاز وجود دارد که بخشی از آموزش رسمی دولتی در مدارس وجود داشته باشد. لذا آموزش تاب آوری یکی از بهترین شیوه هایی است که به افراد کمک می کند تا در کنار هم هماهنگ و پایدار زندگی کنند.
آموزش تاب آوری، صلح، حقوق بشر، عزت، احترام، همکاری، درک، قدردانی و ارزشهای انسانی یکی از اصلی ترین فعالیتهای آموزشی و تعلیمی بسیاری از سیستمهای آموزشی بوده است.