تعریف و طبقه بندی کودکان استثنایی

کودکان استثنایی از نظر ویژگی های فیزیکی یا توانایی یادگیری با هنجار جامعه، چه بالاتر و چه پایین تر، به حدی تفاوت دارند که برای بهره مندی کامل از تحصیل به خدمات آموزشی تخصصی یا تسهیلات فیزیکی متفاوتی نیاز دارند (هوارد، 2012).

به کودکانی استثنایی گفته می‌شود که بر خلاف اکثریت افراد هم سن خود در شرایط عادی قادر به سازگاری با محیط نباشند و از نظر فکری، عقلانی، رفتاری و عاطفی با هم سالان خود فرق کلی داشته باشند و روش های خاص آموزش و پرورش درباره آن ها به کار رود.

دانش آموزی که از نظر جسمی یا خصوصیات رفتاری و ذهنی با اکثریت دانش آموزان همکلاس خود تفاوت آشکار داشته و آموزش ویژه برای او مناسب تر از اموزش معمولی باشد دانش آموز استثنایی تلقی می شود.

کودک استثنایی فردی است که، به دلیل تفاوت ویژه یا استثنایی با سایر کودکان از لحاظ توانایی های حسی، فیزیکی ، نورورلوژیک، ذاتی(خلق و خوی) یا هوشی و یا از لحاظ طبیعت و دامنه تجربه های قبلی به منطبق کردن برنامه درسی -مدرسه ای عادی نیاز دارد تا سطح عملکرد او به حداکثر برسد.

در آمریکا: به تمام کودکانی که به نحوی با کودکان طبیعی و هم سن وسال خود از نظر فکری،جسمی، عاطفی، رفتاری فرق داشته باشند کودک استثنایی می‌گویند.

در انگلیس: به کودکان تیز هوش فقط استثنایی گفته می شود و سایر کودکان را که به علتی تحت آموزش ویژه قرار می گیرند کودکان با نیازهای ویژه گفته می‌شود.

با همه این تعاریف اما بهترین تعریفی که می شود ارائه داد این است:
(( کودک استثنایی کودکی است که به علت شرایط ویژه (استثنایی) خود به نوعی آموزش ویژه نیاز دارد ، همین و بس. با این که کودکان دارای مشکلات مختلف به آموزش و پرورش ویژه نیاز دارند، تعداد شباهت های آن ها به سایر کودکان بیشتر از تفاوت هایشان است ))

لغت استثنایی اصولا یک اصطلاح آموزشی است.مربیان آموزش و پرورش ومشاوران راهنمایی در زمره اولین کسانی هستند که به محدودیت های یادگیری، عاطفی، شخصیتی، اجتماعی و مشکلات این افراد پی می برند و باید نسبت به رفع آن‌ها با روش‌های موجود و همچنین پیشگیری از مشکلات آتی اقدام نمایند.

جای تعجب نیست که گفته می‌شود قسمت اعظم وظایف مشاوران راهنمایی شناخت کودکان استثنایی است و هیچ روانشناس اموزشی، مشاور راهنمایی، مراقب بهداشت مدارس یا اموزگار را نمی توان یافت که با کودک استثنایی سر و کار نداشته باشد.


طبقه بندی
طبقه بندی کودکان استثنایی امری دشوار است و از دیدگاه مختلف مورد بررسی قرار گرفته،طبقه بندی که ما در اینجا آورده ایم نتیجه بررسی است که ما انجام داده ایم.

به صورت کلی کودکان استثنایی در سه دسته تقسیم بندی می‌شوند:
►کودکانی که از بدو تولد به دلیل مشکلات موروثی و اختلالات مادرزادی دچار بیماری‌های معینی مانند منگولیسم، هیدروسفالی و… هستند.
►کودکانی که با استفاده از وسایل تشخیصی می‌توان از بیماری آنها مطلع شد مانند اختلال‌های غدد مترشحه داخلی، در رفتگی مادرزادی لگن و…
►کودکانی که در طی رشد، نقص عضو و بیماری‌های آن ها معلوم می‌شود مانند فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی و…

کودکان استثنایی 12 گروه را شامل می شوند که از این میان 7گروه زیر مجموعه آموزش و پرورش استثنایی هستند و شامل: خدمات توانبخشی و آموزشی می شوند و 5گروه قرار است در طرح فراگیر سازی حمایت بشنود.

گروه هایی که خدمات داده می شوند:
1-(آهسته گام) آسیب دیده ذهنی
2- آسیب دیده شنوایی (ناشنوا)
3- اسیب دیده بینایی (نابینا)
4- اختلال طیف اتیسم
5- معلولیت جسمی _ حرکتی
6- چند معلولیتی
7- اختلالات یادگیری (LD)

گروه هایی که در فراگیر سازی قرار می گیرند
1- اختلال بیش فعالی (ADHD)
2- کودکان مرزی(دیرآموز)
3- اختلالات اضطرابی(Anxity disorder)
4- اختلالات خلقی (Mood disorder)
5- مشکلات پزشکی و بالینی مثل سرطان ،عمل قلب باز و…


نقص، ناتوانی و اختلال
اصطلاح «ناتوانی» در قرن بیستم به ناتوانی جسمی یا ذهنی اطلاق شد. به نظر می رسد که این کلمه از قرن شانزدهم سرچشمه گرفته شده باشد و ممکن است به فرمان پادشاه هنری هفتم در سال 1504 اشاره داشته باشد که به جانبازان معلول جنگ اجازه می داد در خیابان های انگلستان گدایی کنند. این کار معمولا با یک کلاه در دست انجام می شد.

یک توضیح دیگر شامل «دست در کلاه»، یک بازی قمار در قرن هفدهم است که در آن 2 بازیکن در ازای یک جایزه پولی اشیایی را عرضه می کردند و ارائه کننده کالای کم ارزش باید تفاوت ارزش را جبران می کرد. این اصطلاح به تلاشی برای مساوی کردن یک مسابقه با تحمیل بار بر یک شرکت کننده اطلاق شد.

اولین کاربرد عملی این موضوع در مسابقه بود، جایی که اسب قوی‌تر مجبور بود وزن بیشتری را حمل کند تا مسابقه مساوی‌تر شود. این فرآیند به صورت عددی در ورزش گلف به کار گرفته شد و در قرن نوزدهم به معنای خود عمل برابرسازی بود. این اصطلاح در پایان قرن به افرادی که «نقص ذهنی یا جسمی» داشتند اطلاق شد (اندرسون، 2013).

اختلال به کاهش یا از دست دادن عملکرد یا توانایی اشاره دارد و می تواند به دلایل متعددی از قطع عضو تا مسمومیت ایجاد شود. یک اختلال توانایی فرد را برای انجام یک عملکرد خاص مانند افراد عادی محدود می کند، مانند تأثیر فلج در راه رفتن یا دویدن. هنگامی که یک نقص یا ناتوانی مانع تعامل فرد با محیط می شود، ممکن است فرد معلول در نظر گرفته شود.

نقص یا ناتوانی اگر با تلاش همراه باشد، ممکن است نقصی ایجاد نکند: مثلا یک فرد قطع عضو می‌تواند با یک اندام مصنوعی راه برود، و نمونه‌های متعددی از میلتون گرفته تا بتهوون تا استیون هاوکینگ وجود دارد که علیرغم ناتوانی شدید، دستاوردهای بزرگی داشته‌اند. نقص یا ناتوانی در برخی شرایط می‌تواند ناتوان‌کننده باشد، اما در موارد دیگر کاملا نه: ​​برای مثال، یک فرد نابینا می‌تواند راه برود و بخواند، اما نمی‌تواند رانندگی کند. از نظر تاریخی، بسیاری از معلولیت‌های ناشی از نقص یا ناتوانی، نتیجه باورها و واکنش‌های دیگران بوده است.

کودکانی که در زمان های بعدی به دلیل مادرزادی یا محیط خود دچار مشکلات رشدی شوند، “در معرض خطر” نامیده می شوند. مقوله‌های استثنایی که عموماً در آموزش ویژه به رسمیت شناخته می‌شوند عبارتند از: استعداد، ناتوانی‌های چندگانه، اختلالات پزشکی، آسیب مغزی ضربه‌ای، اختلال بینایی یا شنوایی، اختلالات ارتباطی، اوتیسم و ​​اختلالات مرتبط، اختلالات عاطفی و رفتاری، ناتوانی‌های یادگیری و عقب ماندگی ذهنی یا رشدی.