آیا تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌اید که هنگام تجربه یک اتفاق دردناک و یا روبه‌رو شدن با یک مساله بزرگ، احساس کنید کم آورده‌اید و اوضاع از کنترل شما خارج شده و خود را از دست رفته تصور کنید؟ دقت کرده‌اید در این شرایط برخی از افراد خونسردی خود را حفظ کرده و به‌آرامی از شرایط عبور می‌کنند، ولی برخی دیگر تا مرز فروپاشی روانی پیش می‌روند؟ این افراد چه خصلت‌ها و یا مهارت‌هایی دارند که باعث سازگاری بیشتر آنان با شرایط می‌شود و نسبت به سایر افراد با انعطاف‌پذیری بالاتری به مقابله با مشکلات و چالش‌هایشان می‌پردازند؟!
در روانشناسی به مهارتِ آرامش داشتن هنگام فاجعه «تاب‌آوری» می‌گویند. تاب‌آوری به معنای توانایی مقابله با شرایط دشوار و پاسخ انعطاف‌پذیر به استرس‌های زندگی است. تاب‌آوری مشکلات زندگی را کم نمی‌کند، بلکه به افراد قدرت می‌دهد تا در جریان زندگی حرکت کنند. این سرمایه روانی، توانایی انطباق و سازگاری در مواجهه با یک فاجعه، بحران، تروما و وقایع طبیعی و غیرطبیعی است و به افراد کمک می‌کند با صبر و بردباری زندگی خود و دیگران را دچار آسیب نکنند.
جرات و جسارت، اساس و پایه‌ی تاب‌آوری است و باعث یادگیری درس‌های سخت زندگی و شناخت منابع قدرتمند درونی‌مان می‌شود. افرادی که تاب‌آوری بالایی دارند نمی‌گذارند مغلوب مسائل و مشکلات شوند بلکه خودشان راه-حلی برای آن پیدا می‌کنند. آن‌ها خود را موثر و تعیین کننده می‌دانند و به جای غرق شدن در افکار، دست به عمل می‌زنند. احساس خود ارزشمندی و شفقت‌ورزی دارند؛ کنجکاو و پرسش‌گرند و دارای هوش هیجانی بالایی هستند. در اطراف خود شبکه قوی اجتماعی از اشخاص قابل اعتماد دارند و همدلی می‌کنند و خوشبین هستند و در بخش‌های مختلف زندگی تعادل دارند.
در واقع، تاب‌آوری راه‌حلی برای مشکلات نیست، بلکه مهارتی است تا با چالش‌ها بهتر کنار بیایید و از زمان حال، لذت بیشتری ببرید و از کنار مسائلی که خارج از کنترل شما هستند به نرمی عبور کنید. تاب‌آوری به چهار دسته‌ی تاب‌آوری فیزیکی، ذهنی، اجتماعی و عاطفی یا هیجانی تقسیم می‌شود که همه آن‌ها دارای اهمیت هستند، اما به‌نظر می‌رسد تاب‌آوری عاطفی تعیین کننده گنجایش و ظرفیت ما بر استقامت در دوران مواجهه با چالش است و به‌طور مستقیم با بهداشت روان، توانایی پذیرش و مدیریت هیجانات ارتباط دارد.
تاب‌آوری به معنای سرکوب هیجانات نیست و مبتنی بر تحمل همه سختی‌ها و مشکلات هم نیست؛ بلکه نشان‌دهنده این است که افراد تاب‌آور در مواقع بحرانی زودتر خود را پیدا کرده و منطقی‌تر عمل می‌کنند و با راه‌حل به سمت مشکل بر می‌گردند؛ بنابراین تاب‌آوری علاوه بر ایستادگی و تحمل، شامل پروسه بازگشت و شروع دوباره می‌شود.
باید به این نکته توجه کنیم که تاب‌آوری یک ویژگی و یا خصلت پایدار شخصیتی نیست که شما آن‌را داشته باشید یا نداشته باشید. تاب‌آوری یک توانایی آموخته شده است که می‌تواند توسط هر کسی آموخته شود و پرورش یابد. احتمالاً بخشی از مقیاس تاب‌آوری غیر قابل تغییر است و تحت تاثیر ژن و محیط رشد کودکی شکل می‌گیرد. با این حال تحقیقات نشان داده‌اند رفتارهایی که افراد تاب‌آور در مقابل چالش‌ها از خود نشان می‌دهند قابلیت یادگیری دارند و افراد با تمرین می‌توانند آن‌ها را در خود بپرورانند.
براساس بررسی‌های «اکسنچر»، زنان تاب‌آوری بیشتری نسبت به مردان دارند. تاب‌آوری نه تنها در مسائل فردی بلکه در همه ابعاد زندگی مانند فرزندپروری، روابط زوجین، مدرسه و دانشگاه و حتی سازمان‌ها و نهادها و بسیاری از موارد دیگر موثر و لازم است. تاب‌آوری شاخصی است که نشان می‌دهد حتی یک کشور در برابر بحران‌های آینده و پیش‌بینی نشده چقدر می‌تواند مقاومت کند و با چه سرعتی به شرایط عادی بازگردد.
احتمالاً این سوال از ذهن شما هم خطور می‌کند که شاخص تاب‌آوری در کشور ما چگونه است و چقدر جامعه و نهاد‌های آموزشی و خانواده‌ها برای این مؤلفه‌ی بسیار مهم، سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کرده‌اند؟ بالا رفتن آمار ابتلا به اختلالات روانی از جمله افسردگی، طلاق، اعتیاد، مهاجرت، جهش قیمت‌ها و از دست رفتن سرمایه‌های اندک مردم، نابرابری درآمدها و نامشخص بودن برنامه‌های آینده شغلی، اقتصادی و اجتماعی و در نتیجه افزایش استرس، ناامیدی، خشم و پرخاشگری همگی حاکی از پایین بودن شاخص تاب‌آوری در کشور دارد.
با توجه به سبک زندگی امروزه و شکاف نسل‌ها و مسائل جامعه، بیش از هر زمان دیگری نیاز به تقویت مهارت تاب‌آوری داریم؛ زیرا تاب‌آوری و سلامت روان نسبت مستقیمی با هم داشته و هر چقدر تاب‌آورتر باشیم زندگی‌مان سالم‌تر پیش خواهد رفت.
پژوهش‌های بسیاری از اهمیت و ضرورت تاب‌آوری سخن گفته و تاکید دارند که تاب‌آوری به رضایت و کیفیت زندگی زناشویی کمک موثری می‌کند و همچنین عملکرد تحصیلی و شغلی را ارتقا می‌دهد؛ باعث کاهش علائم افسردگی و بیماری‌های جسمی می‌شود و از مرگ و میر ناشی از تصمیمات اشتباه جلوگیری می‌کند و حتی در کهنسالی، افراد تاب‌آور چالش‌های دوران سنی خود را درست‌تر و با سلامتی بیشتری طی می‌کنند.
حال که به ارزش این مؤلفه روانشناختی پی بردید؛ برای پرورش و افزایش این مهارت می‌توانید به این موارد توجه نمایید:
حفظ رابطه خوب با اعضای خانواده و دوستان و داشتن حلقه حمایتی؛ افزایش خودآگاهی و اعتماد به‌نفس و شفقت‌ورزی؛ داشتن هدف و نظم در زندگی؛ خودمراقبتی جسمی و روانی؛ موقتی دیدن بحران‌ها و همیشگی ندانستن آن‌ها؛ افزایش مثبت اندیشی واقعی؛ آموزش مهارت‌های زندگی؛ داشتن اقدامات قاطعانه و سبک زندگی سالم.
سخن آخر اینکه، اگر دوست داشتید که بدانید تاب‌آوری شما بالاست یا نه، می‌توانید از مقیاس تاب‌آوری کونور- دیویدسون که یک پرسشنامه 25 سوالی است، استفاده کنید.