PTSD پیچیده(C-PTSD) گونه‌ای از اختلال استرس پس از سانحه است که بر افرادی تاثیر می‌گذارد که ترومای شدید را در یک دوره‌ی زمانیِ طولانی‌مدت تجربه کرده‌اند. علائم C-PTSD مشابه علائم PTSD است، اما شدیدتر، ناتوان‌کننده‌تر و گسترده.
اطلاعات درباره‌ی آثار روانی ترومای طولانی‌مدت همچنان در حال تجمیع و گردآوری است، زیرا متخصصان سلامت روان، به تحقیق در مورد این موضوع که پیش از این نادیده گرفته شده بود، ادامه می‌دهند. با این وجود، از گذشته نیز مشخص شده بود که C-PTSD تلفات فراوانی برای مبتلایان به همراه دارد و غالبا قدرتِ مقابله یا ایفای نقش را از آن‌ها سلب می‌سازد.
تشخیص C-PTSD از طریق شناسایی علائم آن آغاز می‌شود؛ علائمی که با سایر بیماری‌ها همپوشانی دارند. (به‌خصوص PTSD و از نوع انتقال بین‌نسلیِ آن)
اما همانطور که بیان شد، علائم و نشانه‌های C-PTSD قوی‌تر، گسترده‌تر و شدیدتر از علائم ناشی از سایر شرایط مشابه است و همین تفاوت، به روانپزشکان و روانشناسان کمک می‌کند تا C-PTSD را در صورت وجود تشخیص دهند.
بین PTSD و C-PTSD دقیقا چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟
هر دو اختلال PTSD و C-PTSD جزو اختلالات اضطرابی به حساب می‌آیند که در اثر قرار گرفتن در معرض ترومای شدید یا انواعِ سوء‌استفاده ایجاد می‌شوند. اما PTSD معمولا جزو عوارض جانبیِ ترومای ناگهانی، شوکه‌کننده و کوتاه‌مدت است. این در حالی است که C-PTSD به‌واسطه‌ی سوء‌استفاده‌ی طولانی‌مدت، آزار و اذیت، احساس درماندگی و خشمِ ناشی از آن، ایجاد می‌شود.
C-PTSD بیشتر از PTSD باعث می‌شود تا دیدگاه فرد نسبت به جهان و واقعیت مورد تحریف قرار گیرد. مبتلایان به PTSD از رویدادها یا شرایطی که ممکن است علائم آن‌ها را تحریک کنند، واهمه دارند؛ اما تاثیرِ ترس و اضطراب بر افرادِ مبتلا به C-PTSD، در یک مرحله‌ی اساسی رخ می‌دهد و احساسات، قضاوت و توانایی آن‌ها را برای ایجاد ارتباط با سایر انسان‌ها تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
برخی از ریسک‌فاکتورها برای C-PTSD عبارتند از:
رویدادهایی مانند آزار جسمی، جنسی یا عاطفی در دوران کودکی و به‌صورت مکرر
قربانی خشونت‌های خانگی
قربانی قاچاق انسان یا برده‌داری
زندگی و تلاش برای زنده ماندن در یک منطقه‌ی جنگی یا در مناطقی که به خاطر بلایای طبیعی ویران شده‌اند.
قرار گرفتن در معرض شکنجه یا اسارت توسط نیروهای متخاصم
افرادی که این اَشکال شدیدِ رنج یا محرومیت را تجربه کرده‌اند، قاعدتا می‌توانند PTSD را نیز تجربه کنند. در واقع حدود نُه نفر از هر ده مبتلا به C-PTSD، معیارهای تشخیصیِ PTSD معمولی را نیز دارند. اما C-PTSD باعث ایجاد علائمی شدیدتر می‌شود که با قابلیت گسترش بالاتری برخوردار هستند و از لحاظ شدت، جایگزین PTSD می‌شود.
به‌طور کلی، مبتلایان به (C-PTSD) علائم زیر را تجربه می‌کنند:
تجربه‌ی فلاش‌بک‌های مکرر، واضح و ترسناک (بازگشت به خاطرات یا رویدادهای دردناک گذشته)
تقلای دوچندان برای مدیریت و کنترل احساسات
در پیش‌انگاریِ اتفاقاتی که ممکن است باعث ایجاد خاطرات بد شوند، ترس و اضطراب سهمگینی را تجربه می‌کنند
کابوس‌های بسیار وحشتناک و اختلالات خواب گسترده
تمایلاتِ گوش‌به‌زنگی که در شکل عمیق‌تر خود با ترس و پارانویا همراه است
تجربه‌‌ای شدید از احساس جدایی که در برخی موارد می‌تواند به اختلال چندشخصیتی مبدل شود
اختلال C-PTSD، شامل مولفه‌های ناراحت‌کننده‌ی دیگری است که معمولا توسط مبتلایان به PTSD معمولی تجربه نمی‌شود. این مولفه‌های مضاعف عبارتند از:
خودادراکیِ ناکارآمد و جریحه‌دار
مبتلایان به اختلال استرس پس از سانحه‌ی پیچیده غالبا خود را به خاطر رنجی که متحمل آن می‌شوند، سرزنش می‌کنند. آن‌ها ممکن است بر اثر احساس شرم و گناه دچار سردرگمی شوند و برای غلبه بر مشکلات خود یا کنترل زندگی خود، احساس بی‌ارزشی و درماندگی کنند. همچنین عزت‌نفسِ این افراد نیز ممکن است به‌واسطه‌ی برخوردهای پیشین با سوء‌استفاده‌ی شدید به‌شدت آسیب ببیند.
رنگ باختن ایمان به همه‌چیز
افرادِ مبتلا به C-PTSD، نسبت به جهان، انسان‌ها، آموزه‌های معنوی و خودشان ایمان اندکی دارند یا اینکه اصلا ایمان ندارند. آن‌ها ممکن است تا حدی بدبین، منفی‌باف و شکاک باشند؛ تا جایی که حتی به مهربانی از جانب دیگران نیز با سوء‌ظن و بدگمانی می‌نگرند.
روابط نابسامان و آشفته
مردان و زنان مبتلا به C-PTSD عمدتا در جستجوی فردی هستند که نقش «ناجی» را برای آن‌ها بازی کند یا به دنبال یک شخصیت پدرگونه یا مادرگونه هستند تا بتواند چیزی را که والدینِ بدسرپرستشان انجام نداده‌اند، به آن‌ها ببخشد. ناتوانیِ آن‌ها در اعتماد به دیگران، بدخلقی و بی‌میلی آن‌ها نسبت به صحبت در مورد گذشته، از دیگر عوامل عدم موفقیت آن‌ها در رابطه محسوب می‌شوند.
علائم و نشانه‌های PTSD پیچیده (C-PTSD)
C-PTSD به طیف وسیعی از علائم فیزیکی، عاطفی و رفتاری منجر می‌شود که به‌طرق مختلف، زندگیِ روزمره‌ی فرد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این علائم می‌تواند در عملکرد شغلی، فرزندپروری، مدیریت مالی، حفظ روابط، مراقبت فردی و تعامل با دیگران در موقعیت‌های گوناگون اختلال ایجاد کند.
علائم فیزیکیِ C-PTSD، نمایانگرِ اختلالات اضطرابی است. هنگامی که مبتلایان در معرض رویدادها، محیط‌ها، افراد یا شرایطِ محرک قرار می‌گیرند، ممکن است این موارد را تجربه کنند:
افزایش ضربان قلب
احساس سرگیجه یا سبکی سر
مشکلات تنفسی؛ از جمله هیپرونتیلاسیون (تنفس غیرطبیعی و سریع)
تعریق شدید
انقباض یا گرفتگی عضلات
درد قفسه سینه یا معده
لرزش یا رعشه
مه مغزی (ناتوانی در اندیشیدن واضح یا واکنش سریع)
این‌ها همه نشانه‌هایی از «واکنش ستیز-گریز» محسوب می‌شوند که بدن را برای اقدام سریع و قاطع در مواجهه با خطرات احتمالی، سازماندهی می‌کند. اما در مبتلایان به C-PTSD، این احساسات از طریق خاطرات واضح یا فلاش‌بک به ترومای گذشته، برانگیخته می‌شوند و ارتباط چندانی با تهدیدهای واقعی در دنیای حقیقی ندارند.
از لحاظ عاطفی، مبتلایان به C-PTSD غالبا پریشان و آشفته هستند. این پریشانی نه‌تنها در هنگامِ بازگشت به خاطرات گذشته، بلکه به‌طور کلی وجود دارد.
برخی از علائم عاطفی و رفتاری C-PTSD عبارتند از:
تنظیم و کنترلِ ضعیف هیجانات
افراد مبتلا به C-PTSD، غالبا برای کنترل احساسات خود در حال کشمکش و تقلا هستند؛ احساساتی که عمدتا بی‌ثبات، مبتنی بر ترس یا خشم و غالبا طاقت‌فرسا و پرقدرت هستند. این احساسات می‌تواند بر رفتارِ آن‌ها تاثیر منفی بر جای بگذارد، موقعیت‌های خجالت‌آور ایجاد کند و باعث ایجاد درگیری در روابط شود.
انزوا و گوشه گیری شدید
مبتلایان به C-PTSD غالبا با دیگران احساس بیگانگی می‌کنند. این افراد از این موضوع واهمه دارند که نکند با اجازه دادن به دیگران برای نزدیک شدن به آن‌ها، مورد طرد، تعارض و قضاوت قرار گیرند.
گوش‌به‌زنگی
مردان و زنانِ مبتلا به C-PTSD که دنیا را سرشار از افرادِ بدخواه و بداندیش می‌دانند، دائما به دنبال نشانه‌هایی از خطر یا سرنخ‌هایی از سوء‌نیت در افراد یا مولفه‌های محیط اطراف خود هستند.
احساس گناه و شرم سمی
بخش عمدهای مبتلایان به C-PTSD احساس می‌کنند که به‌نحوی مستحق سوء‌استفاده هستند یا عدم موفقیت‌شان در فرارِ از شرایط وحشتناک، خود نشانه‌ی ضعف یا شکست است.
روی آوردن به روابط ناسالم
ایجاد و حفظِ روابط مستحکم و سازنده برای مبتلایان به C-PTSD کار دشواری محسوب می‌شود. علت این است که افراد درگیر با C-PTSD حجمِ عظیمی از بار عاطفی و روانی را بر دوش می‌کشند که همین امر می‌تواند روابط آن‌ها را از یک رابطه‌ی سالم محروم سازد.
بی‌اعتمادی مزمن
در قالب ذهنِ افراد مبتلا به C-PTSD هیچ‌چیز آن‌طور که به نظر می‌رسد، نیست. تعداد افرادی که مبتلایان به C-PTSD واقعا می‌توانند به آن‌ها اعتماد کنند، بسیار اندک است. حتی اگر این افراد موفق به ایجاد برخی روابط صمیمی شوند، ممکن است در صورت مشاهده‌ی علائمی از رفتار مشکوک یا ناصادقانه، دچار بی‌اعتمادیِ گسترده یا سرخوردگی شوند.
افسردگی
فارغ از اینکه مبتلایان به C-PTSD، معیارهای بالینیِ افسردگی را برآورده کنند یا خیر (همانطور که برای بسیاری از آن‌ها صدق می‌کند) آن‌ها معمولا با احساس غم و اندوه و کاهش توان و انگیزه مواجه هستند.
عزت نفس ضعیف، عدم اعتماد به نفس یا قاطعیتِ مبتنی بر آن
افراد مبتلا به C-PTSD، معمولا تصویری نامناسب و تحریف‌شده از خویش دارند. آن‌ها خود را افرادی آسیب‌دیده می‌دانند و به‌سختی نسبت به آینده یا احتمال موفقیت خود امیدوار هستند.
گسست
افرادی که علائم «اختلال گسست هویتی» را بروز می‌دهند، احساس می‌کنند با واقعیت قطع ارتباط کرده‌اند. آن‌ها ممکن است در دنیای فانتزی و خیال‌پردازانه غرق و در نهایت به «اختلال هویت تجزیه‌ای» دچار شوند؛ اختلالی که علامت‌گذاریِ صحیحی برای آنچه در گذشته به‌عنوان «اختلال شخصیت چندگانه» شناخته می شد، محسوب می‌شود.
صحبت، افکار یا اقدام خودکشی
علائم اختلال استرس پس از سانحه‌ی پیچیده می‌تواند به‌قدری طاقت‌فرسا و مخرب باشد که بسیاری از مبتلایان به‌طور جدی به خودکشی فکر کنند و بخش عمدهای از آن‌ها اقدام به خودکشی کنند.
چنداختلالی
اکثر افراد مبتلا به C-PTSD دچار اختلالات روانی همزمان می‌شوند که علائم آن‌ها را تشدید و مسیر بهبودی آن‌ها را دشوار می‌سازد.
تشخیص PTSD پیچیده (C-PTSD)
در کتاب «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)» به C-PTSD اشاره ای نشده است. اما با این وجود، سازمان بهداشت جهانی، به‌زودی یازدهمین ویرایش از دسته‌بندیِ بین‌المللی بیماری‌ها (ICD-11) را منتشر خواهد کرد که در آن (C-PTSD)، به‌عنوان یک اختلال سلامت روان رسمی، همراه با مجموعه‌ای از معیارهای تشخیصی گنجانده خواهد شد. این علائم بارزِ C-PTSD، پیش از این در میان آن دسته از متخصصان سلامت روان که در مورد این اختلال مطالعه یا آن را درمان می‌کردند، شناخته‌شده بود.
مولفه‌های تشخیصی C-PTSD عبارتند از:
بازگشت فرد به خاطرات و رویدادهای گذشته(فلاش‌بک) به‌صورت بصری یا عاطفی که به ایجاد اضطراب منجر می‌شود. به عبارتی دیگر، فرد در واکنش به رویدادهای محرک، دائما به خاطرات شفافِ ترومای خود رجوع می‌کند.
اجتناب شدید و غیرمعمولِ فرد از محیط‌ها یا موقعیت‌هایی که گمان می‌کند ممکن است فلاش‌بک‌ها یا خاطراتِ ناخوشایند او را برانگیخته سازند.
احساس مزمنِ عدم امنیت یا آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات (حتی زمانی که شرایط محیطی، هیچ نشانِ آشکاری از خطرناک بودن ندارد).
عادت به حضور در روابط ناپایدار، ناکارآمد و غیرقابل‌کنترل
داشتن یک تصویر ذهنیِ منفی از خود که با احساس شرم عمیق، گناه و عدم شایستگی همراه است.
مدیریت عاطفیِ ضعیف که افراد مبتلا را در برابر جنون آنی، ناکامی و حملات یا اضطرابِ فلج‌کننده آسیب‌پذیر می‌کند.
پیش از تشخیص C-PTSD باید هر شش علامت فوق را مورد شناسایی قرار داد. از آنجایی که C-PTSD غالبا با افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال شخصیت مرزی و سوء‌مصرف مواد (کلیه‌ی بیماری‌های رایجی که می‌توانند همزمان با C-PTSD رخ دهند) پیچیده می‌شود، متخصصان سلامت روان پس از شناسایی علائم C-PTSD، این بیماری‌ها را مورد غربالگری قرار می‌دهند.
درمان PTSD پیچیده (C-PTSD)
از آنجایی که علائم و جزئیات بیماری‌های روانی، به‌‌تدریج و در طی ماه‌ها و سال‌ها آشکار می‌شوند، درمانِ طولانی‌مدت و بدون نیاز به بستریِ آن‌ها می‌تواند حائز اهمیت باشد و در روند بهبودی نقش مهمی ایفا کند. اما واقعیت امر این است که فرآیند درمانِ (C-PTSD) همواره باید در یک «مرکز بازتوانی» و تحت‌نظر مراکز درمانیِ سلامت روان که از مجوزهای مربوطه برخوردار هستند، آغاز شود.
در این دوره‌ها، درمانِ فشرده‌ی فردی، گروهی و خانوادگی به‌صورت روزانه و معمولا به مدت سه تا شش ماه، در محیطی حمایتی که سلامت و آسایش بیمار را در اولویت اول قرار دارد، ارائه می‌شود. درمانِ بیماران بستریِ مبتلا به C-PTSD، شامل درمان‌های تکمیلی و مبتنی بر شواهد، مانند دارو (معمولا داروهای ضد‌افسردگی)، تکنیک‌های جامعِ کنترل استرس و کلاس‌های مهارت‌های زندگی است که می‌تواند به مبتلایان به C-PTSD کمک کند تا درک عمیق‌تری از اختلال خود و علل آن پیدا کنند.
علائم C-PTSD بسیار فرسایشی هستند و می‌توانند باعث ایجاد بی‌قراری عاطفیِ مزمن شوند. با این وجود، از طریق درمانِ مراقبتی، دلسوزانه و تخصصی می‌توان علائم آن را مدیریت کرد و آثار سرنوشت‌سازِ آن را بر زندگیِ فرد کنترل کرد.
فردی که که در مرحله‌ی C-PTSD قرار دارد، با یک مسیر طولانی و چالش‌برانگیز روبرو می‌شود. اما در انتهای این مسیر، آینده‌ای روشن وجود دارد که عاری از اضطرابِ ویران‌گر و خاطرات وحشتناکِ همراه با آن است.