داروهای درمان وسواس فکری، راه های درمان با روانکاوی و علل بروز OCD
وسواس فکری، که به آن افکار وسواسی هم می‌گویند، افکار، تصاویر یا تکانه‌های مکرر و ناخواسته‌ای هستند که می‌توانند برای فرد بسیار ناراحت‌کننده و اضطراب‌آور باشند. این افکار اغلب غیرمنطقی و آزاردهنده هستند و فرد مبتلا تلاش می‌کند تا از طریق اجبار، آنها را از ذهن خود دور کند. افراد مبتلا به وسواس فکری، غالباً می‌دانند که این افکار غیرمنطقی هستند، اما نمی‌توانند جلوی ورود آنها به ذهنشان را بگیرند. افکار وسواسی می‌توانند منجر به رفتارهای اجباری شوند. رفتارهای اجباری، اعمالی هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌دهد.
وسواس فکری (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) اختلالی است که می‌تواند زندگی فرد را به طور چشمگیری تحت تاثیر قرار دهد. افراد مبتلا به وسواس فکری درگیر افکار مزاحم و ناخواسته (وسواس) می‌شوند و برای کاهش اضطراب ناشی از این افکار، مجبور به انجام رفتارهای تکراری (اجبار) می‌شوند. این چرخه وسواس-اجبار می‌تواند زمان و انرژی زیادی از فرد بگیرد و مانع از زندگی عادی او شود.
برخی از این افراد یا اطرافیان آنها به دنبال یافتن بهترین قرص برای وسواس فکری و یا به دنبال یافتن جدیدترین داروی ضد وسواس هستند. اما بهترین روش درمان ترکیبی از درمان دارویی و روان‌درمانی است و این نکته برگرفته از صحبت‌های درمان شدگان وسواس فکری است. درمان قطعی وسواس فکری با دارو و در کنار اقدامات درمانی روانکاوان مسیری روشن دارد.
انواع دارو برای درمان وسواس فکری
درمان دارویی یکی از ارکان اصلی درمان OCD در کنار روان‌درمانی به خصوص رفتاردرمانی شناختی(CBT) است.
داروهای مختلفی برای درمان OCD استفاده می‌شوند که به‌طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین(SSRIs)
⦁ فلوکستین(پروزاک): این دارو به عنوان داروی خط اول برای درمان OCD توصیه می‌شود و معمولاً دوز مصرفی آن بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
⦁ سرترالین(زولفت): این دارو نیز یک داروی موثر است و معمولاً دوز مصرفی آن بین ۵۰ تا ۲۰۰ میلی‌گرم در روز است.
⦁ پاروکستین(پاکسیل): این دارو هم در درمان این مشکل اثرگذار است. معمولاً دوز مصرفی آن بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
⦁ سیتالوپرام(سلکسا): این دارو نیز برای درمان OCD مورد استفاده دارد و معمولاً دوز مصرفی آن بین ۲۰ تا ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
⦁ اسیتالوپرام(لکساپرو): این دارو هم یکی از داروهای اثرگذار در درمان وسواس فکری است و معمولاً دوز مصرفی آن بین ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم در روز است.
وقتی صحبت از درمان قطعی وسواس فکری با دارو است، نام این گروه‌های دارویی می‌درخشند.
۲. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین(SNRIs)
⦁ ونلافاکسین(افکسور): دوز مصرفی این داور بین ۷۵ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز است.
⦁ دولوکستین(سیمبالتا): این دارو نیز برای درمان OCD موثر است و معمولاً دوز مصرفی آن بین ۶۰ تا ۱۲۰ میلی‌گرم در روز است.
۳. سایر داروها
⦁ کلومی‌پرامین(آنافرانیل): این دارو یک ضدافسردگی سه حلقه‌ای است که گاهی اوقات برای درمان OCD استفاده می‌شود، به خصوص زمانی که SSRIs و SNRIs موثر نباشند.
⦁ لورازپام: این دارو یک بنزودیازپین است که گاهی اوقات برای تسکین علائم اضطراب مرتبط با OCD به طور کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
آیا فقط با دارو میتوان وسواس را درمان کرد؟
در پاسخ به سوال فوق باید گفت که خیر، دارو تنها راه درمان وسواس فکری-اجباری(OCD) نیست. پس وقت خود را برای یافتن درمان قطعی وسواس فکری با دارو تلف نکنید. چرا‌که بسیاری از افراد مبتلا به OCD دریافتند که ترکیبی از درمان و دارو موثرترین روش برای مدیریت علائم آنها است.
درمان، به ویژه رفتار درمانی شناختی(CBT)، نقشی اساسی در درمان OCD دارد. CBT به افراد مبتلا به OCD کمک می‌کند تا افکار و رفتارهای وسواسی خود را شناسایی و به چالش بکشند و در عوض، الگوهای فکری و رفتاری سالم‌تری را توسعه دهند.
گفتنی است که CBT مخفف رفتار درمانی شناختی(Cognitive Behavioral Therapy) است. این نوع روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا افکار، احساسات و رفتارهای خود را شناسایی و تغییر دهند.
CBT بر این اصل استوار است که افکار ما بر احساسات و رفتارهای ما تأثیر می‌گذارند و میتوان با تغییر افکار منفی، احساسات و رفتارهای خود را نیز تغییر داد.
CBT برای درمان طیف گسترده‌ای از مشکلات سلامت روان، از جمله اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)، افسردگی، اضطراب، اختلال هراس، اختلال خوردن و اختلال استرس پس از سانحه(PTSD) موثر است.
چه زمانی وسواس از کنترل خارج شده است و باید به پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص این‌‌که وسواس چه زمانی از کنترل خارج شده و به کمک متخصص نیاز دارید، می‌تواند دشوار باشد. با این حال، به طور کلی، اگر وسواس فکری یا اعمال اجباری شما به طور قابل توجهی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کند، باید به دنبال کمک حرفه‌ای باشید. برای این کار کافیست به متخصصان مشاور و یا روانشناس در محل زندگی خود مراجعه کنید.
به یاد داشته باشید که حتما نیازی به مراجعه به شهرهایی مثل تهران یا… برای پیدا کردن یک متخصص نیست. مشاور روانشناس می‌تواند پس از یک جلسه مصاحبه، به متخصص اعصاب و روان (همان روانپزشک) و یا متخصصان روانکاوی در محل زندگیتان ارجاع دهد. در صورتی که فکر می‌کنید نمی‌توانید مشاور مطلوب خود را پیدا کنید، میتوانید از ایشان بخواهید چند تن از پزشکان شناخته شده در محل زندگیتان را به شما معرفی کند. همچنین در این لینک میتوانید لیست بهترین روانکاو کرج را مشاهده کنید
در زبان لاتین، به وسواس فکری-عملیObsessive-Compulsive Disorder (OCD) یا به طور خلاصه OCD گفته می‌شود. ترجمه تحت اللفظی OCD به لاتین عبارت است از: Obsessivus: به معنای وسواسی، مربوط به افکار یا رفتارهای وسواسی و Compulsivus: به معنای اجباری، مربوط به رفتارهای اجباری. همچنین، اصطلاح Morbus Mentalis Obsessivo-Compulsivus نیز گاهی برای OCD در زبان لاتین استفاده می‌شود که به معنای «بیماری روانی وسواس فکری-اجباری» است.
در اینجا چند علامت وجود دارد که نشان می‌دهد وسواس شما ممکن است از کنترل خارج شده باشد؛ در حقیقت اینها نشانه‌های وسواس حاد هستند:
شما زمان زیادی را صرف وسواس فکری یا اعمال اجباری می‌کنید
اگر متوجه می‌شوید که بیشتر روز خود را صرف فکر کردن به وسواس‌های خود یا انجام اعمال اجباری می‌کنید، این نشان دهنده آن است که این وسواس‌ها زندگی شما را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند.
شما به خاطر وسواس‌های خود از انجام فعالیت‌هایی که از آنها لذت می‌برید اجتناب می‌کنید
اگر به خاطر ترس از آلودگی از رفتن به بیرون از خانه خودداری می‌کنید یا به خاطر ترس از گفتن چیز اشتباهی از صحبت در جمع اجتناب می‌کنید، وسواس‌های شما بر زندگی شما غلبه می‌کنند.
شما به خاطر وسواس‌های خود احساس پریشانی یا اضطراب زیادی می‌کنید
وسواس فکری و اعمال اجباری می‌تواند منبع قابل توجهی از استرس و اضطراب باشد. اگر متوجه می‌شوید که دائماً احساس پریشانی یا اضطراب می‌کنید، این نشان از آن دارد که وسواس‌های شما از کنترل خارج شده‌اند. اینجاست که مسئله درمان قطعی وسواس فکری با دارو برای این دست افراد مطرح می‌شود.
شما احساس می‌کنید که وسواس‌های شما بر سلامت جسمی شما تأثیر می‌گذارد
استرس و اضطراب ناشی از وسواس فکری-اجباری می‌تواند منجر به بروز مشکلات جسمی مانند خستگی، سردرد و مشکلات گوارشی شود. اگر متوجه می‌شوید که وسواس‌های شما بر سلامت جسمی‌تان تأثیر می‌گذارد، این نشان‌دهنده آن است که باید به دنبال کمک باشید.
شما در محل کار یا مدرسه با مشکل مواجه هستید
اگر وسواس‌های شما بر توانایی شما در تمرکز یا انجام وظایف شما در محل کار یا مدرسه تأثیر می‌گذارد، این نشان‌دهنده آن است که آنها بر زندگی شما تأثیر منفی می‌گذارند.
شما روابط خود را با دیگران به خطر می‌اندازید
وسواس فکری و اعمال اجباری می‌تواند بر روابط شما با دیگران فشار زیادی وارد کند. اگر متوجه می‌شوید که به خاطر وسواس‌های خود با عزیزان خود بحث می‌کنید یا از آنها دوری می‌کنید، این نشان‌دهنده آن است که آنها بر سلامت روابط شما تأثیر می‌گذارند.
شما سعی کرده‌اید وسواس‌های خود را متوقف کنید، اما نتوانسته‌اید
اگر سعی کرده‌اید افکار وسواسی یا اعمال اجباری خود را متوقف کنید، اما ناموفق بوده‌اید، این نشان‌دهنده آن است که آنها به تنهایی قابل کنترل نیستند و شما به کمک حرفه‌ای نیاز دارید.
اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، لازم است که برای کمک به یک متخصص بهداشت روان مراجعه کنید. درمان موثر برای وسواس فکری-اجباری(OCD) وجود دارد، مانند درمان شناختی-رفتاری(CBT) که می‌تواند به شما در مدیریت وسواس‌ها و ایجاد یک زندگی پربارتر کمک کند. اگر این روش‌ها را دنبال کنید در درمان قطعی وسواس فکری با دارو و یا بدون دارو موفق خواهید بود.
یک روانکاو یا یک روانشناس چگونه میتوان به فرد وسواسی برای درمان کمک کند؟
روانکاو متخصصی در زمینه سلامت روان است که از طریق روانکاوی به افراد در حل مشکلاتشان کمک می‌کند. روانکاوی نوعی درمان عمیق است که به بررسی افکار، احساسات و تجربیات ناخودآگاه فرد می‌پردازد.
روانکاوان برای رسیدن به این هدف از روش‌های مختلفی مانند صحبت‌کردن، تجزیه و تحلیل رویاها و بررسی روابط گذشته و حال فرد استفاده می‌کنند. هدف روانکاوان، کمک به افراد برای درک بهتر خود و الگوهای رفتاریشان و در نهایت یافتن راه‌های سالم‌تر برای مقابله با مشکلات و چالش‌های زندگی است.
روانشناس هم متخصصی در زمینه سلامت روان است که به مطالعه ذهن و رفتار انسان می‌پردازد. روانشناسان از طریق آموزش‌ها و تحصیلات آکادمیک خود، دانش و مهارت‌های لازم برای ارزیابی، تشخیص و درمان مشکلات و اختلالات روانشناختی را کسب می‌کنند.
بنابراین درمان قطعی وسواس فکری با دارو و بدون دارو با کمک آنها مسیری روشن دارد و منتهی به موفقیت خواهد شد. البته این امر در گرو همکاری فرد بیمار هم هست.
تفاوت روانکاو با روانشناس در موارد زیر است:
⦁ تمرکز: روانکاوان بر روی کاوش در ناخودآگاه و حل تعارضات دوران کودکی تمرکز دارند، در حالی که روانشناسان طیف وسیع‌تری از مشکلات، از جمله اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری را درمان می‌کنند.
⦁ مدت درمان: روانکاوی معمولاً فرآیندی طولانی‌مدت و عمیق است، در حالی که درمان‌های روانشناسی ممکن است کوتاه‌مدت و متمرکز بر حل مشکلات خاص باشند.
⦁ روش‌ها: روانکاوان از روش‌های مختلفی مانند صحبت‌کردن، تجزیه و تحلیل رویاها و انتقال استفاده می‌کنند، در حالی که روانشناسان از طیف وسیع‌تری از روش‌ها، از جمله درمان شناختی-رفتاری، درمان دارویی و درمان گروهی استفاده می‌کنند.
درمان اختلال وسواس فکری – اجباری
در حالی که ترکیبی از درمان دارویی و روان‌درمانی به طور کلی موثرترین روش درمان وسواس فکری محسوب می‌شود و نه صرفا درمان قطعی وسواس فکری با دارو، درمان‌های بدون دارو نیز می‌توانند برای بسیاری از افراد مبتلا به OCD مفید باشند. برخی از انواع رایج این نوع درمان به شرح زیر هستند:
درمان شناختی رفتاری(CBT)
همان‌‌طور که قبلاً ذکر شد، CBT یک درمان بسیار موثر برای OCD است. این مورد به افراد کمک می‌کند تا افکار و باورهای منفی را که به وسواس های آنها دامن می‌زند، شناسایی و تغییر دهند.
مواجهه درمانی و پیشگیری از پاسخ (ERP)
این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا به تدریج در معرض چیزهایی قرار بگیرند که از آنها می‌ترسند یا اجتناب می‌کنند، و در‌عین‌حال از انجام اعمال اجباری خودداری کنند.
تمرین ذهن آگاهی
تمرین ذهن آگاهی می‌تواند به افراد کمک کند تا افکار و احساسات وسواسی خود را بدون قضاوت مشاهده و بپذیرند.
آموزش حل مسئله
این نوع درمان به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های حل مسئله را برای مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا به طور موثرتر توسعه دهند.
دارو می‌تواند به عنوان مکمل درمان برای کمک به کاهش علائم OCD، به‌ویژه علائم مربوط به اضطراب و وسواس فکری، تجویز شود.
تغییر سبک زندگی
برخی از تغییرات در سبک زندگی، مانند ورزش منظم، خواب کافی و رژیم غذایی سالم، می‌تواند به کاهش علائم OCD کمک کند. بسیاری از متخصصان روانشناس بر این اعتقاد هستند که درمان قطعی وسواس فکری با دارو با تغییر سبک زندگی می‌تواند به موفقیت منجر شود.
قابل ذکر است که در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای وسواس فکری-عملی(OCD) با دارو وجود ندارد. با این حال، داروهای ذکر شده می‌توانند بخش مهمی از درمان OCD باشند و به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال کمک کنند.
همچنین به یاد داشته باشید:
⦁ به دنبال بهترین دارو و یا بهترین قرص برای وسواس فکری نباشید. تحقیقات اخیر به پیشرفت‌های قابل توجهی در درک و اثربخشی و مکانیسم‌های عمل داروهای مختلف برای این اختلال پیچیده منجر شده است اما داروی قطعی برای درمان این بیماری روانی وجود ندارد.
⦁ انتخاب دارو و دوز مناسب باید توسط یک متخصص بهداشت روان مانند روانپزشک یا روانشناس انجام شود.
⦁ شروع اثر داروها ممکن است چند هفته طول بکشد. پس برای درمان قطعی وسواس فکری با دارو عجول نباشید.
⦁ عوارض جانبی ممکن است در شروع مصرف داروها رخ دهد، اما معمولاً با گذشت زمان از‌بین می‌روند.
⦁ قطع مصرف دارو باید به تدریج و تحت نظر پزشک انجام شود.
انواع وسواس فکری
وسواس فکری، افکار، تصاویر یا احساسات ناخواسته، مزاحم و مکرری هستند که فرد مبتلا به OCD آنها را آزاردهنده یا نامناسب می‌داند.
انواع مختلفی از وسواس فکری وجود دارد که میتوان آنها را به دسته‌های کلی زیر تقسیم کرد:
۱. وسواس‌های مربوط به افکار و باورها:
⦁ ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران: این نوع وسواس فکری شامل ترس از دست‌دادن کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران است.
⦁ وسواس‌های مربوط به آلودگی: این نوع وسواس فکری شامل ترس از میکروب‌ها، کثیفی یا آلودگی است. این وسواس شایع‌ترین نوع آن است و اغلب هم این افراد و اطرافیان‌شان به دنبال یافتن درمان قطعی وسواس فکری با دارو هستند.
⦁ وسواس‌های مربوط به مذهب یا معنویت: این نوع وسواس فکری شامل افکار تردیدآمیز یا وسواسی در مورد مذهب یا معنویت است.
⦁ وسواس‌های مربوط به جنسیت: این نوع وسواس فکری شامل افکار ناخواسته یا آزاردهنده در مورد جنسیت یا اعمال جنسی است.
⦁ وسواس‌های مربوط به ظاهر: این نوع وسواس فکری شامل نگرانی بیش از حد در مورد ظاهر یا نقص‌های ظاهری است.
⦁ وسواس‌های مربوط به افکار ممنوعه: این نوع وسواس فکری شامل افکار ناخواسته یا آزاردهنده در مورد چیزهایی است که فرد آنها را از نظر اخلاقی یا اجتماعی غلط می‌داند.
متاسفانه، در حال‌حاضر هیچ موردی برای «درمان قطعی وسواس شستشو» پیدا نشده اما داروهای معرفی شده تحت نظر پزشک می‌توانند تا حد زیادی در درمان فرد مبتلا موفق عمل کنند. به عبارتی حاصل جمع استفاده از روش‌های درمانی مختلف می‌توانند به طور موثر علائم را کنترل کرده و کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال را به طور قابل توجهی بهبود بخشند. به این ترتیب به دنبال یافتن جدیدترین داروی ضد وسواس و یا بهترین دارو و مواردی از این دست نباشید و روند درمان را هر چه زودتر نزد روانکاو و روانپزشک شروع کنید.
۲. وسواس‌های مربوط به اعمال و رفتارها
⦁ رفتارهای اجباری شستشو و نظافت: این نوع رفتار اجباری شامل شست‌وشوی مکرر دست‌ها، دوش گرفتن یا تمیز‌کردن برای جلوگیری از آلودگی است.
⦁ رفتارهای اجباری چک‌کردن: این نوع رفتار اجباری شامل بررسی مکرر قفل‌ها، اجاق گاز، لوازم برقی یا چیزهای دیگر برای اطمینان از ایمن بودن آنها است.
⦁ رفتارهای اجباری نظم و ترتیب: این نوع رفتار اجباری شامل نیاز به چیدمان اشیاء در یک نظم خاص یا انجام کارها به روشی خاص است.
⦁ رفتارهای اجباری جمع‌آوری: این نوع رفتار اجباری شامل جمع‌آوری بیش از حد اشیاء، حتی زمانی که دیگر نیازی به آنها نیست.
⦁ رفتارهای اجباری ذهنی: این نوع رفتار اجباری شامل دعا کردن، شمردن یا تکرار کلمات یا عبارات به طور ذهنی برای جلوگیری از افکار یا اتفاقات ناخواسته است.
توجه: این لیست مهمترین انواع وسواس فکری و رایج‌ترین آنها هستند اما افراد مبتلا به OCD ممکن است طیف وسیعی از وسواس‌ها و اجبارهای مختلف را تجربه کنند. به این ترتیب هم طیف گسترده‌ای از افراد به دنبال درمان قطعی وسواس فکری با دارو و یا حتی با روش‌های دیگر هستند. البته چه بسا افرادی بوده‌اند که درمان وسواس فکری بدون دارو را تجربه کرده و به روال عادی زندگی قدم گذاشته‌اند.
چه عواملی باعث ایجاد وسواس فکری می‌شوند؟
علل دقیق وسواس فکری(OCD) هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما به نظر می رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، محیطی و روانشناختی در ایجاد آن نقش دارند. به این دلیل هم گفته می‌شود که درمان قطعی وسواس فکری با دارو و در کنار روش‌های روانشناسانه امکان‌پذیر است.
عوامل ژنتیکی
مطالعات نشان داده‌اند که افراد با سابقه خانوادگی OCD بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. محققان ژن‌های متعددی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است با خطر ابتلا به OCD مرتبط باشند.
عوامل بیولوژیکی
عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز، به ویژه سروتونین و دوپامین، ممکن است در ایجاد OCD نقش داشته باشد. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که بخش‌هایی از مغز که در کنترل افکار و رفتار نقش دارند، در افراد مبتلا به OCD ممکن است عملکرد ناهنجاری داشته باشند.
عوامل محیطی
برخی از رویدادهای زندگی، مانند تجربه یک رویداد آسیب‌زا یا تروماتیک، ممکن است خطر ابتلا به OCD را افزایش دهد. عفونت‌های استرپتوکوکی نیز ممکن است در برخی از کودکان با ایجاد OCD مرتبط باشند. پس بی‌جهت نیست که درمان قطعی وسواس فکری با دارو باید با دیگر روش‌های روان‌درمانی همراه باشد.
برخی اوقات عوامل محیطی در حدی اثرگذار هستند که با رفع آنها، درمان وسواس فکری بدون دارو برای فرد مبتلا امکان‌پذیر می‌شود.
عوامل روانشناختی
برخی از الگوهای فکری و رفتاری، مانند کمال‌گرایی و اضطراب، ممکن است افراد را در برابر OCD آسیب‌پذیرتر کند. برخی از روانشناسان معتقدند که OCD ممکن است راهی برای مقابله با اضطراب یا احساسات ناخواسته باشد .
اما به یاد داشته باشید که :
⦁ هیچ عامل واحدی به تنهایی باعث ایجاد OCD نمی‌شود. این نکته از تجربه درمان شدگان وسواس فکری به اثبات رسیده است و در بیشتر افراد، ترکیبی از عوامل مختلف در ایجاد این بیماری نقش دارند .
⦁ احتمال ابتلا به OCD در هر فردی متفاوت است .