رفتار با فرزند نوجوان سرکش

فرزند نوجوانش بیشتر علاقه دارد به سر و ظاهرش برسد تا کتاب بخواند یا کاری جدی کند؛ هیچ ابایی ندارد که به دیگران بگوید که به کتاب خواندن علاقه ندارد. اصلا نگرانی از نه گفتن به درخواست هایی که مورد علاقه اش نیست ندارد؛ در این مورد هیچ کس استثنا نیست حتی در مورد بزرگترهای فامیل هم خیلی خود را درگیر احترام به بزرگترها و سنت ها نمی داند.
ترجیح می دهد حتی اگر والدینش و فامیل ناراحت شوند وقتش را با دوستانش بگذارند تا با خانواده. مادر وقتی با دیگر والدین همکلاسی های فرزندش حرف می زند متوجه می شود، آنها هم تقریبا با همین مشکلات دسته و پنجه نرم می کنند.
واقعا چه اتفاقی افتاده که کودکان و نوجوانان این نسل با نسل های قبل این قدر تفاوت دارند.

مهدی ملک محمد، روانشناس در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا می گوید: هر نسلی با نسل پیش از خود تفاوت هایی در حوزه هایی از نظر شکلی و محتوایی دارد که به آن تفاوت نسلی می گویند.
او می افزاید: واقعیت این است که در حال حاضر تفاوت نسل نو (نوجوانان) با نوجوانان نسل گذشته تفاوت زیادی دارند یعنی تفاوتی که فرزندم با من دارد با تفاوت بین پدرم و من بسیار زیاد است.
به گفته وی این تفاوت به خصوص در حوزه محتوایی یعنی نگرش و جهان بینی بسیار زیاد است. یعنی نگرش و جهان بینی نوجوانان کنونی با والدینشان بسیار تفاوت دارد.
این روانشناس علت این موضوع را تغییرات بسیار عمیق به طور عام در 30 سال گذشته و به طور اخص در 10 ساله گذشته و در حوزه های فکری و زندگی مدرن می داند و می گوید: در این دوران در حوزه تکنولوژی، سیاست و اقتصاد کشور و جامعه تغییرات زیادی شده است و حضور تلفن های همراه و همچنین گسترش شبکه های مجازی شکل و محتوای زندگی ما را تغییر داده است.

علت سرکشی نوجوانان چیست

اگر والدین متوجه شدند که ممکن است یکی از فرزندانشان بفردی کاملا سرکش تبدیل شود ، چه باید بکنند ؟ برای پاسخ به این پرسش ، ابتدا باید این مطلب را درک کنیم که سرکشی چیست ؟ بطور ساده ، فرد سرکش کسی است که عمدا و دائما از اطاعت از یک مقام بالاتر ، خودداری می کند یا با آن مخالفت می کند و یا آنرا حتی به مبارزه می طلبد . البته ، باید به این مَثَل هم توجه کرد که می گوید : « حماقت در دل طفل بسته شده است . » بهمین دلیل برای همه فرزندان پیش می آید که با والدین خود و یا هر مقام دیگری مخالفت کنند .

این امر به ویژه در مورد دوران نوجوانی که همراه با تحولات جسمی و عاطفی است صادق می باشد . هر نوع تغییری در زندگی فرد مولد فشار روحی است و دوران نوجوانی سراسر تغییر است . پسر یا دختر نوجوان شما از دوران کودکی قدم به دوران بلوغ می گذارد . بهمین دلیل ، در طی سالهای نوجوانی برخی از والدین و فرزندان با یکدیگر اختلاف پیدا می کنند . اغلب اوقات والدین از روی غریزه میخواهند این روند را کُند کنند ، در حالی که نوجوانان میخواهند به آن سرعت دهند .

نوجوان سرکش به معیارهای والدین خود پشت می کند . اما بخاطر داشته باشید برای اینکه کسی را سرکش بنامیم تنها چند مورد مخالفت کافی نیست . در مورد برخی از موضوعات اجتماعی یا روحانی ، برخی از نوجوانان ممکن است در ابتدا علاقه ای در این مورد از خود نشان ندهند و اصلا علاقه ای به مذهب و روحانیت نداشته باشند ، اما ممکن است که سرکش نباشند . از این رو شما به عنوان والدین نباید فورا نوجوان خود را در زمره گروه سرکش بدانید .

ملک محمد ادامه می دهد: در ایران سن 12 تا 18 سال دوره نوجوانی تلقی می شود، پدیده آموزش برای نوجوانان به آموزش نامرئی و آموزش مرئی (مدارس) تقسیم می شود.
وی اضافه می کند: آموزش مرئی به آموزشی اطلاق می شود که از سوی مدارس و به صورت مستقیم از سوی والدین به فرزندانشان داده می شود، اما آموزش نامرئی به آموزشی گفته می شود که نوجوانان از همسالان، شبکه های مجازی و البته در بی خبری والدین دریافت می کنند.
این روان درمانگر افزود: نوجوانان در گذشته از دوستان صمیمی شان آن هم به صورت محدود و درگوشی آموزش های نامرئی را فرا می گرفتند؛ اما امروز میزان این آموزش به خاطر وجود فضای مجازی و امکاناتی چون اینستاگرام افزایش عجیبی پیدا کرده است.
او می گوید: نوجوانان در فضای مجازی بدون هیچ محدودیتی با جهانی گسترده در ارتباط هستند و در هر لحظه بدون هیچ محدودیتی می توانند با بیش از هزار نفر تشریک تجربه کنند و این در حالی است که ما هیچ کاری برای ساماندهی وضع موجود انجام نداده ایم و فقط تسلیم فضای آموزش نامرئی شدیم.
وی با اشاره به سطح پایین کیفی مدارس در کشور می کند: آن قدر مدارس کشور با هزاران دلایل غیر از مسائل آموزشی درگیری دارند که نمی توانند در حوزه های آموزشی کیفیت بهتری پیدا کنند.
این روانشناس می افزاید: مشکل فقط به کیفیت پایین مدارس محدود نمی شود. والدین نیز که یکی از منابع آموزش فرزندانشان هستند به دلیل مشکلات اقتصادی وقت کافی برای آنها نمی گذارند چون مجبور هستند بیشتر وقتشان را به کار و کسب درآمد اختصاص دهند.
وی رسانه رسمی را یکی از منابع آموزش مرئی برای نوجوانان می داند و اضافه می کند: امروزه در این حوزه مشکلات زیادی داریم؛ به صورت قاطع می توانم بگویم برنامه های تلویزیونی ما بیش از برنامه های شبکه های ماهواره می تواند برای افراد مشکلات روانشناختی ایجاد کند.
ملک محمد به سریال پدر که این روزها از شبکه دوم سیما پخش می شود اشاره می کند و می افزاید: پخش این سریال که بدون هیچ هشداری پخش می شود سبب بروز نگرانی و استرس برای کودکان و نوجوانان می شود.
او اضافه می کند: در حالی که جذابیت و کاربری منابع آموزش مرئی در کشور در شرایط خوبی قرار ندارد. شبکه های مجازی با داشتن گرافیک جذاب و محتوای قوی گوی رقابت را از دیگران ربوده اند.
به گفته وی، اطلاعاتی که شبکه های مجازی به نوجوانان و جوانان می دهند هیچ نسبتی با اطلاعات که منابع آموزشی رسمی به آنان می دهند ندارند و در عین حال بسیار جذاب هستند و در واقع نسل جدید در فضای جذاب رسانه های جدید بدون اینکه آموزشی دیده باشند، قرار می گیرند و تحت تأثیر هستند.
وی می گید: شرایط پیش آمده برای نوجوانان به خاطر آموزش از منابع نامرئی هویت منسجم آنان را تحت تأثیر دوران نوجوانی زمان شکل گیری هویت در میان افراد است.
این روان درمانگر می افزاید: در دوران نوجوانی فرد چگونگی رابطه اش با ملیت، والدین، جامعه، دین و مذهب را تعیین می کند حالا در شرایط کنونی و با وجود اطلاعات و آگاهی های متناقص، نوجوان نمی تواند هویت درستی داشته باشد.
او می گوید: در شرایط کنونی شاهد هستیم روزی نوجوان رفتارهای مذهبی انجام می دهد و روز بعد همان نوجوان رفتاری متفاوت نشان می دهد. هویت نوجوان امروز مملو از سردرگمی، ناقص و شکل نگرفته است و والدین نیز دچار آشفتگی از این وضعیت هستند، چون نمی دانند منشا و دلیل رفتارهای فرزندشان چیست و واکنش های سرآسیمه، پرخاشگرانه و منفعلانه بروز می دهند.
این روان درمانگر تاکید می کند: از والدین می خواهیم که رفتار قاطعانه در تربیت فرزندشان داشته باشند. بسیاری رفتار قاطعانه را با برخورد های پرخاشگرایانه و جست و جو در زندگی خصوصی فرزند اشتباه می گیرند، رفتار قاطعانه والدین باید با در نظر گرفتن نقش و جایگاه تک تک افراد خانواده باشد.

چگونه با نوجوانان سرکش و ناسازگار رفتار کنیم؟

۱. کودکان و نوجوانان ناسازگار اغلب مشکلاتی را برای خود و اطرافیان ایجاد می‌کنند. در حقیقت آنان نمی‌دانند که چگونه به اهداف خود دست یابند. افکار اشتباه کودکان و نوجوانان باعث بدرفتاری آنان می‌شود. اگر به‌جای بدرفتاری متقابل با فرزندان به افکار نادرست‌اش توجه کنیم او اصلاح می‌شود.

2. بهترین راه تشویق کودک یا نوجوان آن است که وقتی را برای او اختصاص دهیم. بسیاری از معلمان که مدت کوتاهی با کودک ناسازگار همراهی کرده‌اند شاهد تغییرات عمده در رفتار او بوده‌اند.

3. با تشویق کودک یا نوجوان او احساس وابستگی می‌کند و انگیزهٔ بدرفتاری او از بین می‌رود. به‌جای اهمیت دادن به اشتباهات نوجوان رفتارهای مثبت او را تشویق کنید.

4. پس از بازگشت فرزندان از مدرسه یا در اوقات فراغت در مورد رویدادهای روزانه سئوال کنید تا در شادترین و غم‌انگیزترین لحظات او شریک باشید. شما از آنچه که از فرزندتان می‌آموزید متعجب خواهید شد.

5. کارهای مهم و باارزش را به فرزندان محول کنید. متأسفانه بسیاری از والدین و معلمان کارهائی را که کودکان و نوجوانان می‌توانند انجام دهند خودشان برعهده می‌گیرند. اگر کودکان و نوجوانان در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند احساس وابستگی می‌کنند.

6. در جلسه بحث و گفتگو در کلاس با جمع خانواده با احترام و همکاری مشکلاتی را حل کنید. در این جلسات، جو توأم با محبت و احترام ایجاد می‌شود و کودک و نوجوان مهارت‌های اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و همکاری را فرا می‌گیرد.

7. با کمک همهٔ اعضای خانواده تصمیم‌گیری و کارهای مهم را بین همه تقسیم کنید. هر یک از وظایف مختلف هفته را بر روی کاغذ جداگانه‌ای یادداشت کنید و داخل جعبه‌ای بیندازید تا هر کس کاغذی را بردارد. در این صورت همیشه یک نفر کار ثابت و مشخص انجام نمی‌دهد.

با تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در تصمیم‌گیری‌های کلاس، انگیزه و علاقه آنان افزایش می‌یابد.

8. به فرزندان مسائل مختلف را کامل آموزش دهید. اگر به فرزندتان می‌گوئید آشپزخانه را تمیز کند، وظایف او را کامل شرح دهید. شاید او فکر کند فقط باید ظرف‌ها را در جاظرفی بگذارد. والدین و دبیران می‌توانند، بپرسند و می‌دانی ازت چه انتظاری دارم؟

9. سرمشق فرزندان باشید و به آنان احترام بگذارید. مهربانی نشانهٔ احترام به کودک و قاطعیت نشانهٔ احترام به خود می‌باشد. اما این امر در هنگام دعوا و اختلاف چندان آسان نیست. از این رو به توصیه‌های بعدی توجه کنید.

10. در مواردی تنبیه برای تغییر رفتار نادرست کودک و نوجوان مؤثر است. اگر رفتارهای منفی نظیر لجبازی و خشونت در درازمدت در کودک و نوجوان مشاهده می‌شود باید تشخیص داد که تنبیه در اصلاح رفتار او مؤثر است یا تشویق.

11. وقتی که عصبانی می‌شوید و با فرزندان دعوا می‌کنید، مشکلی حل نمی‌شود. به فرزندان آموزش دهید مدتی را برای آرامش اختصاص دهند و در هنگام دعوا شما و فرزندتان همدیگر را ترک کنید و به اتاق جداگانه‌ای بروید. کاری انجام دهید تا آرام شوید، سپس با گفتگو مشکلتان را حل کنید.

12. در جلسات خانوادگی یا کلاس درس از سه عامل ارتباط، احترام و منطق استفاده کنید.

13. اگر فرزندان ناراحت و عصبی هستند، فرصتی فراهم کنید که افکار منفی را کنار بگذارند تا احساس خوبی نسبت به‌خود داشته باشند. به آنان بیاموزید زمانی را برای اصلاح رفتار نادرست خود یا کاهش عصبانیت اختصاص دهند.

14. به فرزندان آموزش دهید که اشتباهات فرصت خوبی را برای یادگیری فراهم می‌کنند ومی‌توان از آن‌ها درس عبرت گرفت. بهترین راه آموزش این امر آن است که خودتان سرمشق آنان باشید. وقتی که اشتباه می‌کنید:

- اشتباه‌تان را تشخیص دهید ولی احساس خوبی نسبت به‌خود داشته باشید.
- به خود بگوئید این بار اشتباه شد، ولی من که نمی‌خواستم این طور شود.
- به‌جای سرزنش خود به فکر حل مشکل باشید.

15. شوخ‌طبع باشید. در خانه و مدرسه با تعریف مسائل جالب و خنده‌دار شادی را برای کودکان و نوجوانان به ارمغان آورید.

16. محبت و احترام خود را به فرزندان نشان دهید. به فرزندتان بگوئید تو برای من مهم هستی. من نگران این مسئله هستم. می‌توانی کمکم کنی راه حلی برای آن پیدا کنم؟

نحوه تربیت جنسی نوجوانان